Ο ζηλωτής Προφήτης!

Πατρός Επιφανίου Θεοδωροπούλου

Ἐν τῇ ἱστορίᾳ τόσον τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὅσον καί τῆς Ἐκκλησίας, ἐμφανίζονται πλήθη προσώπων μεστά ἐνθέου δυνάμεως καί ζήλου πυρίνου. Δέν θά ἔλεγέ τις ὅμως ὑπερβολήν, ἄν ἰσχυρίζετο, ὅτι ὁ κατά τόν μῆνα αὐτόν ἑορταζόμενος ἅγιος προφήτης Ηλίας ὁ ἐκ Θεσβῶν τῆς Γαλαάδ καταγόμενος, ὑπερβάλλει πάντας κατά τόν θεῖον ζῆλον καί ἵσταται εἰς τήν κορυφήν τῆς ἱερᾶς τῶν Ζηλωτῶν πυραμίδος. Καί ἀληθῶς: Ὁ ζῆλος τοῦ Ἠλιού ὑπῆρξε μέγας, ἰσχυρός, ἀπαράμιλλος. Ἡφαίστειον πραγματικόν ὑπῆρξεν ὁ προφήτης. Ἡφαίστειον, οὗ αἱ ἐκρήξεις ἐδόνουν τήν ζοφώδη ἀτμόσφαιραν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἐφώτιζον ἀπαστραπτούσαις λάμψεσι τά «ψηλαφητά σκότη» αὐτῆς καί ἐσκόρπιζον εἰς μέν τούς ἀσεβεῖς τόν τρόμον, τήν φρίκην, τόν θάνατον, εἰς δέ τούς ὀλίγους εὐσεβεῖς τήν ἀνακούφισιν καί τήν ἐλπίδα. Ἀλλ᾽ ἄς ἴδωμεν λεπτομερέστερον τάς ἐκδηλώσεις τοῦ προφητικοῦ ζήλου, ὡς καί τήν ἀμοιβήν αὐτοῦ:

Καί α) Αἱ ἐκδηλώσεις.

Βασιλεύς τοῦ Ἰσραήλ σύγχρονος τῷ Ἠλιού εἶνε ὁ διαβόητος ἐπί ἀσεβείᾳ Ἀχαάβ, περί οὗ λέγει ἡ Γραφή, ὅτι «ἐποίησε τό πονηρόν ἐνώπιον Κυρίου» καί «ἐκακοποίησεν ὑπέρ πάντας τούς βασιλεῖς Ἰσραήλ τούς γενομένους ἔμπροσθεν αὐτοῦ». Ὁ λαός, ὅστις συνήθως μιμεῖται πιστῶς τούς ἄρχοντας, εἶχε καί αὐτός ἐξαχρειωθῆ. Ὁ «ζέων τῷ πνεύματι» ὅμως Ἠλιού, ὁ πάναγνος θεράπων τοῦ Κυρίου, δέν ἀνέχεται τήν ἀποστασίαν τοῦ περιουσίου λαοῦ. Κύματα καί κυκλῶνες ὀργῆς καί ἀγανακτήσεως ἱερᾶς ἐγείρονται ἐν τῇ ἀδιαφθόρῳ αὐτοῦ καρδίᾳ τῇ πυρπολουμένῃ ἐξ ἀγάπης ἁγνῆς πρός τόν Θεόν τῶν πατέρων. Ἡ ἀποστασία πρέπει να τιμωρηθῇ σκληρῶς. Καί δι ὅρκου φοβεροῦ κλείει τόν Οὐρανόν «τοῦ μή βρέξαι». Καί ἤδη ξηρασία καί λιμός ἐπινέμονται τήν γῆν.

Δευτέρα ἐκδήλωσις τοῦ ζήλου τοῦ προφήτου εἶνε ἡ παρρησία καί ἡ ἀφοβία, μεθ᾽ ἧς ὁμιλεῖ καί δι᾽ ἧς ἐλέγχει τόν βασιλέα: «Σύ εἶσαι ὁ διαστροφεύς τοῦ Ἰσραήλ;», ἐρωτᾷ κατά τινα συνάντησιν ὁ βασιλεύς τόν προφήτην. Καί ὁ ἀτρόμητος προφήτης, ἀπαντᾷ: «Δέν διαστρέφω ἐγώ τόν Ἰσραήλ, ἀλλά σύ καί ἡ οἰκογένειά σου»! Καί ὁ ἔνοχος βασιλεύς μένει ἄναυδος καί οὐδέν τολμᾷ νά πράξῃ κατά τοῦ Ἠλιού. Ὅτε πάλιν, ὁ βασιλεύς καί ἡ βασίλισσα Ιεζάβελ, δολοφονοῦσι τόν ἐνάρετον Ναβουθαί, διά νά ἁρπάσωσι τόν ἀμπελῶνα αὐτοῦ, ὁ ἄκαμπτος προφήτης σπεύδει, ἔχων κεραυνούς ἀπειλῆς ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ: «Ἐξολόθρευσις ἀναμένει ὑμᾶς καί τόν οἶκον ὑμῶν ἕτεροι θά κληρονομήσωσιν. Ἐκεῖ δέ ὅπου οἱ κῦνες ἔλειξαν τό αἷμα τοῦ φονευθέντος Ναβουθαί, ἐκεῖ θά λείξωσι καί τό ὑμέτερον». Ἄλλοτε δέ, ὅτε ὁ διάδοχος τοῦ Ἀχαάβ ἠσθένησε καί στέλλει νά ἐρωτήσῃ τά εἴδωλα ἐάν θά σωθῇ, ὁ Ἠλιού παραγγέλλει πρός αὐτόν: «Ἐπειδή ἐγκατέλιπες τόν ἀληθινόν Θεόν, δέν θά ἐγερθῇς. Ἡ κλίνη ἐφ᾽ ἧς εὑρίσκεσαι, θά γένηται ὁ τάφος σου». Καί μετ᾿ ὀλίγον ὁ βασιλεύς ἀποθνήσκει.

Τρίτη ἐκδήλωσις εἶνε ἡ πρόσκλησις τῶν ἱερέων τῶν εἰδώλων εἰς τό ὄρος Κάρμηλον πρός προσφοράν θυσίας. Ἐάν ὁ Βάαλ, λέγει ὁ προφήτης πρός τόν λαόν, στείλῃ πῦρ ἐξ Οὐρανοῦ καί κατακαύσῃ τό ἐπί τοῦ θυσιαστηρίου τῶν ἱερέων αὐτοῦ σφάγιον, τότε αὐτός εἶνε ἀληθινός Θεός. Ἐάν ὅμως στείλῃ ὁ ἐμός Θεός πῦρ καί κατακαύσῃ τό ἐπί τοῦ θυσιαστηρίου, ὃ κατεσκεύασα ἐγώ, σφάγιον, τότε αὐτός εἶνε ὁ ἀληθινός Θεός. Προσεύχονται οἱ ἱερεῖς τοῦ Βάαλ ἐπί ὥρας πολλάς, ἀλλ᾽ εἰς μάτην. «Οὐκ ἦν φωνή καί οὐκ ἦν ἀκρόασις». Προσεύχεται καί ὁ Ἠλιού καί πάραυτα λαίλαψ πυρός κατατρώγει καί σφάγιον καί θυσιαστήριον. Ο λαός τρέμων καί ἔκθαμβος ἀνακράζει: «Ἀληθῶς Κύριος ὁ Θεός, αὐτός Θεός». Λαός δέ καί προφήτης, συλλαμβάνουσι τούς αἰσχρούς ἱερεῖς καί τιμωροῦσιν αὐτούς διά θανάτου.

β΄) Ἡ ἀμοιβή.

Ἡ ἀμοιβή τοῦ ζήλου τοῦ προφήτου, εἶνέ τι τό καταπλῆσσον. Σπανίως ἄνθρωπος ἐτιμήθη τόσον ὑπό τοῦ Θεοῦ, ὅσον ὁ θεσβίτης ζηλωτής. Ζητεῖ νά κλεισθῶσιν αἱ πηγαί τοῦ οὐρανοῦ καί κλείονται. Ἀξιοῖ παρά τοῦ Θεοῦ ὅπως μή ἀνοιχθῶσιν αὗται, ἄν αὐτός ὁ προφήτης δέν ἐπιτρέψῃ τοῦτο (ὦ ἁγία αὐθάδεια τῶν ἐκλεκτῶν φίλων τοῦ Κυρίου!), καί ὁ Θεός ὑποκύπτει! Ζητεῖ πῦρ ἐξ οὐρανοῦ πρός κατάκαυσιν τῆς θυσίας ἐν τῷ Καρμήλῳ καί τό πῦρ κατέρχεται. Ζητεῖ πάλιν καί πάλιν πῦρ πρός τιμωρίαν τῶν ἀπεσταλμένων τοῦ ἀνοσίου βασιλέως καί ὁ οὐρανός ὑπακούει εἰς τόν Ζηλωτήν. Ζητεῖ ὅπως τό ἔλαιον καί τό ἄλευρον τῆς κατά τήν περίοδον τοῦ λιμοῦ φιλοξενησάσης αὐτόν χήρας, μή ἐκλείψωσι καθ᾿ ὅλην τήν διάρκειαν τῆς ξηρασίας, καί ταῦτα καθίστανται ἀνεξάντλητα. Δέεται διά τήν εἰς τήν ζωήν ἐπάνοδον τοῦ ἀποθανόντος υἱοῦ τῆς χήρας καί ὁ Ἅδης ἔντρομος ἀπολύει τόν δέσμιον. Ὁ λιμός καταταλαιπωρεῖ τούς πάντας καί τά πάντα καί ὁ Ἠλιού οὐδέν πάσχει. Τά ἀφιλοστοργώτερα τῶν πτηνῶν, οἱ κόρακες, ἀποβαίνουσι φιλοστοργώτατοι δι᾿ αὐτόν καί κομίζουσιν αὐτῷ τροφήν καθ᾿ ἑκάστην. Ὁ προφήτης Ἐλισσαῖος, μαθητής τοῦ Ἠλιού, ἀποκαλεῖ τόν Ἰσραήλ ἅρμα καί τόν Ἠλιού «ἱππέα αὐτοῦ» δηλ. ὁδηγόν καί κυβερνήτην τοῦ λαοῦ.

Ὁ δέ «μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν» Ἰωάννης ὁ βαπτιστής, ἔχει ὡς πρότυπον Ἠλιού τόν θεσβίτην καί ἀποστέλλεται ὑπό τοῦ Θεοῦ «ἐν πνεύματι καί δυνάμει Ἠλιού». Ὁποία τιμή καί ἀμοιβή διά τόν φλογερόν ἐκ Θεσβῶν προφήτην!.. Τί εἶνε ὅμως αὐταί αἱ ἀμοιβαί, ἐνώπιον δύο ἄλλων; Ὁ Ἠλιού δέν ἀπέθανεν!

Ὁ θάνατος, κοινή μοῖρα τῶν ἀπογόνων τοῦ πεπτωκότος Ἀδάμ, δέν ἥψατο τοῦ Ἠλιού, ὡς καί παλαιότερον τοῦ δικαίου Ἐνώχ. Πύρινον ἅρμα καί πύρινοι ἱπποι στέλλο νται καί ἐν συσσεισμῷ ἀναλαμβάνουσιν «ὡς εἰς τόν οὐρανόν» τόν πύρινον προφήτην. Ἀλλ᾿ εἰς τόν Ἠλιού ἐπεφυλάχθη καί ἡ ὑπερτάτη τιμή ἵνα μετά τοῦ Μωσέως ἐμφανισθῇ κατά τήν Μεταμόρφωσιν τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ καί θεάσηται τήν δόξαν Αὐτοῦ καί συνομιλήσῃ μετ᾿ Αὐτοῦ!… Οὕτως ὁ Θεός τιμᾷ τούς Ζηλωτάς φίλους Αὐτοῦ καί οὕτω δοξάζει τούς δοξάσαντας Αὐτόν!

Θεσπέσιε προφῆτα! Ἡ ἐποχή ἐν ᾗ ζῶμεν δέν εἶναι εὐτυχεστέρα τῆς ἐποχῆς σου. Ἀποστασίας, ἀρνήσεως καί προδοσίας ἡμέραι, εἶναι αἱ ἡμέραι ἡμῶν, ὡς ἐπί τό πλεῖστον. Ψεῦδος καί φόνος καί πορνεία καί χρημάτων λατρεία λυμαίνονται τόν λαόν τοῦ Κυρίου. Οἱ ἰσχυροί καταπιέζουσι τούς ἀδυνάτους καί ἡ ἀδικία δέν ἔχει ὅριον. Ἀχαάβ καί Ἰεζάβελ ὑπάρχουσι πλεῖστοι καί οἱ Ναβουθαί καθ᾿ ἡμέραν δολοφονοῦνται σωματικῶς ἤ ψυχικῶς. Τά σκάνδαλα ἐπλεόνασαν καί ὁ Κύριος ἀπέστρεψε τό πρόσωπον Αὐτοῦ ἀφ᾿ ἡμῶν. Καί ἡμεῖς χλιαροί, νωθροί, ἀδρανεῖς, θεώμεθα ἀπαθῶς τά πάντα. Δός ἡμῖν, πυρφόρε προφῆτα, δός ἡμῖν ὀλίγα μόρια τοῦ θείου ζήλου σου. Δός ἡμῖν μικρόν μέρος τῆς πυριφλέκτου πρός τόν Θεόν τῶν πατέρων ἀγάπης σου. Δός ἡμῖν, ἐλάχιστον ἔστω, ποσόν τῆς παρρησίας σου, τῆς ἀφοβίας σου ἐνώπιον τῶν φαύλων ἰσχυρῶν καί τῆς κατά τῶν προδοτῶν τῆς Πίστεως ἁγίας ὀργῆς σου.

(Περιεκόπη πρός τό τέλος.)

ΔΙΔΑΧΗ, Ἰούλιος 1956 / Άρθρα, μελέται, επιστολαί (Τόμος Δ’)

Επέπληξε ο Απόστολος Παύλος τον Απόστολο Πέτρο ως “κατεγνωσμένον”;

Ἑρμηνευτικὲς παρεκκλίσεις στὶς νεοελληνικὲς μεταφράσεις

Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Ὁμότιμος Καθηγητὴς Α.Π.Θ.

Πηγή: Χρυσοστομικά (Μελέτες και Άρθα), Πρωτ. Θεοδώρου Ζήση, Εκδόσεις Παλίμψηστον, Α’ έκδοση (2021), σ. 135-153 / Αντιγραφή από ΙΜ Παντοκράτορος

Σχόλιο από ορθοπραξία.: Η μελέτη είναι εξαιρετική, όπως και όλο το βιβλίο, και μας αποδεικνύει για πολλοστή φορά πόσο σημαντικό είναι το να γνωρίζουμε την γλώσσα μας, αλλά και το να προστρέχουμε στους Πατέρες της Εκκλησίας. Είναι απίστευτο το ότι μέχρι και οι σπουδαίοι Ν. Σωτηρόπουλος και Π. Τρεμπέλας υπέπεσαν σε αυτό το σφάλμα, το οποίο ουσιαστικά παρέσυρε και σχεδόν όλους τους Χριστιανούς των τελευταίων δεκαετιών.

Χρωστάμε πάρα πολλά στον π. Θεόδωρο. Ο άγιος Τριαδικός Θεός να τον στηρίζει και να του δίνει δύναμη. Αν δεν αξιοποίησουμε αυτά που μας άφησε, θα είμαστε (εμείς) αξιοκατάκριτοι.

«Ὅτε δὲ ἦλθε Πέτρος εἰς Ἀντιόχειαν, κατὰ πρόσωπον αὐτῷ ἀντέστην, ὅτι κατεγνωσμένος ἦν» (Γαλ. 2, 11)


Εἰσαγωγικά

Ἐπειδὴ κατὰ τὸ ἀρξάμενο ἐκκλησιαστικὸ ἔτος (2015-2016) ἑρμηνεύουμε καὶ σχο-λιάζουμε στὰ κυριακάτικα κηρύγματα τὶς ἀποστολικὲς περικοπές, μερικὲς δὲ ἀπὸ αὐ-τὲς προέρχονται ἀπὸ τὴν Πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ὅπως ἡ περικοπὴ Γαλ. 2, 16-20, μελετώντας τὴν συνάφειά της καὶ τὰ σχετικὰ ἑρμηνευτικὰ ὑπομνήματα, ὅπως καὶ τὶς σύγχρονες μεταφράσεις στὴν νεοελληνική, βρεθήκαμε μπροστὰ στὸν θεωρούμενο ἔλεγχο ἢ τὴν ἐπίπληξη τοῦ Ἀποστόλου Παύλου πρὸς τὸν Ἀπόστολο Πέτρο γιὰ τὸ γνωστὸ θέμα τῆς τηρήσεως τοῦ Ἰουδαϊκοῦ νόμου, ἰδιαίτερα τῆς περιτομῆς, ἀπὸ τοὺς ἐξ ἐθνῶν Χριστιανούς, ὅπως ἤθελαν οἱ ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανοί, οἱ Ἰουδαΐζοντες.

Αὐτοὶ ἀσκοῦσαν πίεση πρὸς τοὺς Ἀποστόλους, οἱ ὁποῖοι, ἰδιαίτερα στὰ Ἱεροσόλυ-μα, γιὰ λόγους οἰκονομίας καὶ ἀποφυγῆς ἐρίδων καὶ σκανδάλων ὑποχώρησαν κατ᾽ ἀρχὴν στὶς ἀπαιτήσεις τους, μέχρις ὅτου ἡ Ἀποστολικὴ Σύνοδος τῶν Ἱεροσολύμων (49 μ.Χ.) δεχθεῖσα τὶς θέσεις τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ἀπήλλαξε τοὺς ἐξ ἐθνῶν Χριστιανοὺς ἀπὸ τὴν ὑποχρέωση νὰ περιτέμνωνται καὶ νὰ τηροῦν ὅλες τὶς διατάξεις τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου, ὅπως ἀργία Σαββάτου, ἰουδαϊκὲς νηστεῖες καὶ ἑορτές, ἁγνισμοὺς καὶ καθαρισμούς, θυσίες ζώων κ.ἄ. Ἐξηκολούθησαν βέβαια ἠπιότερες καὶ μετὰ τὴν Σύνοδο οἱ ἀντιδράσεις. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος κηρύσσων τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ πρὸς τοὺς ἐξ ἐθνῶν Χριστιανούς, καὶ μάλιστα σὲ περιβάλλοντα καθαρῶς εἰδωλολατρικά, δὲν εἶχε ἀνάγκη νὰ κάνει αὐτὴν τὴν συγκατάβαση καὶ οἰκονομία ποὺ ἔκαναν στὰ Ἱεροσόλυμα οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι· ἐκήρυττε τὴν ἐλευθερία τῶν Χριστιανῶν ἀπὸ τὸν Μωσαϊκὸ Νόμο, μὲ συνέπεια νὰ εἰσπράξει τὴν ὀργὴ τῶν Ἰουδαϊζόντων, οἱ ὁποῖοι γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ἀμφισβητοῦσαν καὶ τὸ ἀποστολικό του ἀξίωμα.

Πληροφορηθέντες λοιπὸν οἱ Ἰουδαΐζοντες τῶν Ἱεροσολύμων ὅτι στὴν Γαλατία ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἐκήρυξε καὶ ἐφήρμοσε τὴν ἐλευθερία ἀπὸ τὸν Μωσαϊκὸ Νόμο ἦλθαν στὴν Γαλατία καὶ ἐδίδασκαν ὅτι πρέπει νὰ περιτέμνωνται καὶ νὰ τηροῦν τὰ Σάββατα καὶ τὶς νουμηνίες καὶ νὰ μὴν ἀνέχονται τὸν Παῦλο ποὺ τὰ ἀναιρεῖ, διότι ὅσοι ἀκολουθοῦν τὸν Πέτρο, τὸν Ἰάκωβο καὶ τὸν Ἰωάννη δὲν τὰ ἐμποδίζουν. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος παρατηρεῖ ὅτι ὄντως δὲν τὰ ἀπηγόρευαν στὰ Ἱεροσόλυμα οἱ Ἀπόστολοι, ὄχι ὅμως καθιστώντας αὐτὴν τὴν ρύθμιση ὑποχρεωτικὸ δόγμα ἀλλὰ συγκαταβαίνοντας στὴν ἀσθένεια τῶν ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανῶν, ἐνῶ ὁ Παῦλος ποὺ ἐκήρυττε στὰ ἔθνη, στοὺς εἰδωλολάτρες δὲν εἶχε ἀνάγκη αὐτὴν τὴν συγκατάβαση. Ὅταν βρέθηκε στὴν Ἰουδαία πάντως χρησιμοποίησε καὶ αὐτὸς αὐτὴν τὴν συγκατάβαση[1].

Προφανῶς ἐννοεῖ ἐδῶ ὁ Ἅγιος Χρυσόστομος τὴν φοβερὴ ἀντίδραση τῶν ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανῶν ἐναντίον τοῦ Παύλου, ὅταν βρέθηκε γιὰ τελευταία φορὰ στὰ Ἱεροσόλυμα, καὶ οἱ ἐκεῖ πρεσβύτεροι τὸν ἐνημέρωσαν ὅτι ὑπάρχει μεγάλη ὀργὴ ἐναντίον του μεταξὺ τῶν ζηλωτῶν τοῦ Νόμου ποὺ τὸν κατηγοροῦσαν ὅτι «ἀποστασίαν διδάσκεις ἀπὸ Μωσέως τοὺς κατὰ τὰ ἔθνη πάντας Ἰουδαίους, λέγων μὴ περιτέμνειν αὐτοὺς τὰ τέκνα μηδὲ τοῖς ἔθεσι περιπατεῖν». Γιὰ νὰ ἀποφευχθοῦν λοιπὸν ἀντιδράσεις ἐναντίον του, τοῦ συνέστησαν νὰ ἁγνισθεῖ καὶ αὐτὸς καὶ νὰ τηρήσει καὶ κάποιες ἄλλες διατάξεις τοῦ Νόμου, ὥστε νὰ διασκεδασθοῦν οἱ ἐναντίον του φῆμες καὶ νὰ φανεῖ ὅτι τηρεῖ καὶ φυλάττει τὸν Νόμο, πρᾶγμα ποὺ ἔπραξε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος[2]. Τὴν οἰκονομία καὶ συγκατάβαση ἐφήρμοσε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος καὶ στὴν περίπτωση τοῦ μαθητοῦ του Ἀποστόλου Τιμοθέου, ὁ ὁποῖος, μολονότι εἶχε εἰδωλολατρικὴ καταγωγή, ἐν τούτοις περιετμήθη, γιὰ νὰ ἀποφευχθοῦν ἀντιδράσεις στὴν ἀρχὴ τοῦ ἀποστολικοῦ του ἔργου· «τοῦτον ἠθέλησεν ὁ Παῦλος σὺν αὐτῷ ἐξελθεῖν, καὶ λαβὼν περιέτεμεν αὐτὸν διὰ τοὺς Ἰουδαίους, τοὺς ὄντας ἐν τοῖς τόποις ἐκείνοις· ἤδεισαν γὰρ ἅπαντες τὸν πατέρα αὐτοῦ ὅτι Ἕλλην ὑπῆρχε»[3]. Ὅταν ἐπρόκειτο πάντως ἐπισήμως νὰ παρουσιάσει τὸ εὐαγγέλιό του, τὴν διδασκαλία του, στοὺς ᾽Αποστόλους στὰ Ἱεροσόλυμα, τὸ ὁποῖο περιελάμβανε κατάργηση τῆς περιτομῆς καὶ ἄλλων διατάξεων, δὲν δέχθηκε νὰ περιτμηθεῖ ὁ Ἀπόστολος Τίτος, ποὺ ἦταν καὶ αὐτὸς εἰδωλολάτρης, γιὰ νὰ διασωθεῖ ἡ ἀκριβὴς διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου· «Ἀλλ᾽ οὐδὲ Τίτος ὁ σὺν ἐμοὶ Ἕλλην ὤν, ἠναγκάσθη περιτμηθῆναι, διὰ τοὺς παρεισάκτους ψευδαδέλφους, οἵτινες παρεισῆλθον κατασκοπῆσαι τὴν ἐλευθερίαν ἡμῶν ἣν ἔχομεν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ἵνα ἡμᾶς καταδουλώσωνται· οἷς οὐδὲ πρὸς ὥραν εἴξαμεν τῇ ὑποταγῇ, ἵνα ἡ ἀλήθεια τοῦ εὐαγγελίου διαμείνῃ πρὸς ἡμᾶς»[4].

Ὁ Μ. Φώτιος ἐξηγώντας τὴν διαφορετικὴ στάση τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ἀπέναντι τοῦ Τιμοθέου καὶ τοῦ Τίτου, ἐκ τῶν ὁποίων τὸν μὲν ἕνα περιέτεμε, τὸν ἄλλον ὅμως ὄχι, γράφει ὅτι πρέπει νὰ οἰκονομοῦμε, νὰ χρησιμοποιοῦμε οἰκονομία, γιὰ ὅσους καλοπροαίρετα, ἀπὸ ἀσθένεια λογισμῶν, σκανδαλίζονται, σὲ ὅσους ὅμως κακοπροαίρετα, ἀπὸ κακὴ γνώμη, δημιουργοῦν προβλήματα, δὲν πρέπει οὔτε χιλιοστὸ νὰ ὑποχωροῦμε: «Διατὶ τὸν Τιμόθεον περιέτεμεν;… ἵνα κερδίσῃ τοὺς δι᾽ ἀσθένειαν λογισμῶν σκανδαλιζομένους. Τοῖς μὲν γάρ, ἀσθενοῦσι δεῖ συγκαταβαίνειν ἐπὶ θεραπείᾳ πραείᾳ τοῦ ἀρρωστήματος, τοῖς δ᾽… ἐκ πονηρᾶς γνώμης ὁρμωμένοις, οὐδὲ τὸ ἐλάχιστον ὑπείκειν»[5].

Ἀφοῦ λοιπὸν αὐτὴ εἶναι ἡ ἀληθινὴ εἰκόνα τοῦ πράγματος, ἐπικυρωμένη συνοδικά, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν ὁμόφωνη γνώμη καὶ στάση τῶν Ἀποστόλων, ἰδιαιτέρως μάλιστα τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου, ὁ ὁποῖος, συνέβαλε κατὰ πολὺ πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτή, πῶς δικαιολογοῦνται ὅσα λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στὴν Πρὸς Γαλάτας γιὰ ἀλλαγὴ συμπεριφορᾶς τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου στὴν Ἀντιόχεια, ὅπου πρὶν νὰ ἔλθουν ἐκεῖ ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα οἱ Ἰουδαΐζοντες συνέτρωγε μὲ τοὺς ἐξ ἐθνῶν Χριστιανούς, ἐνῶ ὅταν ἦλθαν, τοὺς ἀπέφευγε καὶ ξεχώριζε τὸν ἑαυτό του φοβούμενος τοὺς ἐκ περιτομῆς; Τὸν ἀκολούθησαν μάλιστα σ᾽ αὐτὴν τὴν ὑποκριτικὴ στάση καὶ ἄλλοι ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανοί, ἀκόμη καὶ ὁ Βαρνάβας ὁπότε ἀναγκάσθηκε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος νὰ ἀντιδράσει φανερά κατὰ πρόσωπον, σ᾽ αὐτὴν τὴν συμπεριφορὰ καὶ νὰ ἐπιτιμήσει τὸν Ἀπόστολο Πέτρο. Τὸ κείμενο ἐπὶ λέξει ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ὅτε δὲ ἦλθε Πέτρος εἰς Ἀντιόχειαν κατὰ πρόσωπον αὐτῷ ἀντέστην, ὅτι κατεγνωσμένος ἦν. Πρὸ τοῦ γὰρ ἐλθεῖν τινας ἀπὸ Ἰακώβου μετὰ τῶν ἐθνῶν συνήσθιεν· ὅτε δὲ ἦλθον ὑπέστελλε καὶ ἀφώριζεν ἑαυτὸν φοβούμενος τοὺς ἐκ περιτομῆς. Καὶ συνυπεκρίθησαν αὐτῷ καὶ οἱ λοιποὶ Ἰουδαῖοι, ὥστε καὶ Βαρνάβας συναπήχθη αὐτῶν τῇ ὑποκρίσει»[6]. Παραθέτει στὴ συνέχεια ὅσα, ἐλέγχοντας τὸν Πέτρο, εἶπε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος «ἔμπροσθεν πάντων».

Ἡ ἐπικρατοῦσα ἑρμηνεία ὅλου αὐτοῦ τοῦ γεγονότος εἶναι ὅτι ὄντως ὁ Ἀπόστολος Πέτρος δὲν ἔδειξε στὴν Ἀντιόχεια τὴν ἀπαιτούμενη τόλμη ἀπέναντι τῶν Ἰουδαϊζόντων, τώρα μάλιστα ποὺ δὲν βρισκόταν στὸ ἰουδαϊκὸ περιβάλλον τῶν Ἱεροσολύμων, ἀλλὰ ἐδειλίασε καὶ ἀπέκρυψε ὅτι εἶχε καλὲς σχέσεις πρὸς τοὺς ἐξ ἐθνῶν Χριστιανοὺς καὶ συνέτρωγε μαζί τους. Ἐμφανιζόταν ἔτσι διπρόσωπος καὶ ὑποκριτὴς καὶ γι᾽ αὐτὸ ἦταν «κατεγνωσμένος», δηλαδή «ἀξιόμεμπτος», «ἀξιοκατάκριτος», ὅπως τὸ ἀποδίδουν ὅλες οἱ μεταφράσεις στὰ νεοελληνικά.

Ὁ ἔλεγχος αὐτὸς καὶ ἡ ἐπίπληξη τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, ὁ ὁποῖος μάλιστα σιωπᾶ ἀποδεχόμενος τὸν ἔλεγχο, ἔχουν καὶ ἐκκλησιολογικὲς διαστάσεις, διότι, ἀντίθετα πρὸς τὶς περὶ πρωτείου τοῦ Πέτρου διακηρύξεις τοῦ Παπισμοῦ, δείχνουν τὴν ἰσοτιμία τῶν Ἀποστόλων, ἐδῶ μάλιστα τὴν ὑπεροχικὴ θέση τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ὁ ὁποῖος τίθεται ὑπὲρ τὸν Πέτρο, τὸν ὁποῖο ἐλέγχει καὶ ἐπιπλήττει ὡς ὑφιστάμενό του. Ἀξιοσημείωτο μάλιστα εἶναι ὅτι δὲν ὑπάρχει ἀντίστοιχη στάση ἐλέγχου τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου πρὸς τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, οὔτε στὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων οὔτε στὶς ἐπιστολὲς τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου. ᾽Αντίθετα στὴν Β´ Πέτρου ὑπάρχει ἀγαπητικὴ καὶ ἐπαινετικὴ ἀναφορὰ στὸν Παῦλο καὶ στὶς ἐπιστολές του, μέσα στὶς ὁποῖες ὑπάρχουν, ὅπως λέγει, κάποια σημεῖα δυσνόητα, τὰ ὁποῖα οἱ ἀμαθεῖς διαστρεβλώνουν: «Καθὼς καὶ ὁ ἀγαπητὸς ἡμῶν ἀδελφὸς Παῦλος κατὰ τὴν δοθεῖσαν σοφίαν ἔγραψεν ὑμῖν, ὡς καὶ ἐν πάσαις ταῖς ἐπιστολαῖς λαλῶν ἐν αὐταῖς περὶ τούτων, ἐν αἷς ἐστι δυσνόητά τινα, ἃ οἱ ἀμαθεῖς καὶ ἀστήρικτοι στρεβλοῦσιν ὡς καὶ τὰς λοιπὰς γραφὰς πρὸς τὴν ἰδίαν αὐτῶν ἀπώλειαν»[7].

Ἀπὸ τὸ χωρίο αὐτὸ προκύπτει, ὅτι ὁ Ἀπόστολος Πέτρος ἐγνώριζε τὶς ἐπιστολὲς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου καὶ μάλιστα ὄχι μία ἢ δύο, ἀλλὰ ὅλες, ἑπομένως καὶ τὴν Πρὸς Γαλάτας καὶ τὴν δυσμενῆ εἰς αὐτὸν καὶ ὑποτιμητικὴ ἀναφορά, καὶ ὅμως ὄχι μόνον δὲν τὴν ἀναιρεῖ, ἀλλὰ καὶ ἐπαινεῖ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο[8]. Δὲν ἀποκλείεται στὰ κάποια «δυσνόητα» τῶν ἐπιστολῶν νὰ περιλαμβάνει καὶ τὸν ἔλεγχο τοῦ Παύλου στὴν Ἀντιόχεια, τὸν ὁποῖο οἱ περισσότεροι δὲν καταλαβαίνουν καὶ τοῦ δίνουν ἄλλη σημασία, ἐνῶ ὑποκρύπτεται ἄλλη διάσταση.

Αὐτὴν τὴν ἄλλη διάσταση δίδει στὸ γεγονὸς ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος, ὁ καλύτερος καὶ πιὸ ἐπιτυχημένος ἑρμηνευτὴς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ὁ ὁποῖος κατὰ τὴν Ἐκκλησιαστικὴ Παράδοση ἐμφανιζόταν καὶ ὑπαγόρευε στὸ αὐτὶ τοῦ Χρυσοστόμου τὴν ἑρμηνεία τῶν ἐπιστολῶν του[9]. Μὲ βάση τὴν χρυσοστόμεια ἐξήγηση πρέπει νὰ ἀλλάξει καὶ ἡ μετάφραση τοῦ «κατεγνωσμένος» ὡς «ἀξιόμεμπτος» ἤ «ἀξιοκατάκρι-τος», ποὺ ἔχουν υἱοθετήσει ὅλες οἱ νεοελληνικὲς μεταφράσεις ἀπὸ ἄκριτη ἀλληλοεπίδραση.

Συναφῶς μάλιστα πρέπει νὰ παρατηρηθεῖ ὅτι σὲ καθαρά, ἐρευνητικὸ ἐπίπεδο πρέπει νὰ ἐντοπισθοῦν καὶ νὰ παρουσιασθοῦν οἱ διαφέρουσες ἑρμηνευτικὲς θέσεις τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου ἀπὸ αὐτὲς ποὺ ἐπεκράτησαν κατὰ τὴν νεώτερη ἐποχή, ὄχι μόνο λόγῳ τῆς ἀνάγκης νὰ γνωρίζουμε τὴν ποικιλία καὶ πολλότητα τῶν ἑρμηνευτικῶν προτάσεων, ἀλλὰ καὶ διότι, ὅπως ἐνδεικτικὰ διαπιστώσαμε, οἱ ἑρμηνεῖες τοῦ Ἁγίου Χρυσοστόμου εἶναι σχεδὸν πάντοτε καλύτερες καὶ πιὸ ταιριαστὲς στὸ νόημα τοῦ κειμένου. Ἰδιαίτερα εἶναι ἐντυπωσιακὴ ἡ συνάφεια ποὺ βρίσκει πάντοτε ὁ μεγάλος ἑρμηνευτὴς τῶν προηγουμένων πρὸς τὰ ἑπόμενα, τὴν ὁποία ἀδυνατοῦντες νὰ εὕρουν καὶ νὰ κατανοήσουν οἱ νεώτεροι ὁμιλοῦν γιὰ κενὰ καὶ γιὰ χάσματα, μὲ συνέπεια οὔτε στὶς μεταφράσεις νὰ μποροῦν νὰ δώσουν ἑνότητα καὶ συνέχεια τῶν νοημάτων.



1. Ἡ ἑρμηνεία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου

Ὁ Χρυσόστομος σχολιάζοντας τὸ γεγονὸς τῆς Ἀντιοχείας μεταξὺ Πέτρου καὶ Παύλου, ὅπως ἐπὶ λέξει τὸ παραθέσαμε προηγουμένως, λέγει ὅτι, ἂν διαβάσει κανεὶς τὸ χωρίο ἐπιφανειακά, ἁπλοϊκά, χωρὶς νὰ ἐμβαθύνει, τότε θὰ καταλήξει στὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ Παῦλος κατηγορεῖ τὸν Πέτρο ὡς ὑποκριτή. Ἀπορρίπτει κατηγορηματικὰ αὐτὴν τὴν ἐκδοχή, καὶ αὐτὴ ἡ κατηγορηματικὴ ἀπόρριψη ἔκανε καὶ ἐμᾶς, λόγῳ τῆς ἀγάπης καὶ ἐμπιστοσύνης ποὺ ἔχουμε πρὸς τὸν Ἅγιο Ἰωάννη Χρυσόστομο, νὰ προσέξουμε τὰ ὅσα σημαντικὰ λέγει. Ἀντίθετα βρίσκει σ᾽ αὐτὸ τὸ γεγονὸς νὰ κρύβεται ἡ μεγάλη σύνεση καὶ τῶν δύο ἀνδρῶν, ποὺ ὠφελεῖ τοὺς ἀκροατάς: «Πολλοὶ τῶν ἁπλῶς ἀναγινωσκόντων τουτὶ τὸ ρητὸν τῆς Ἐπιστολῆς, νομίζουσι τοῦ Πέτρου τὸν Παῦλον κατηγορεῖν ὑπόκρισιν· ἀλλ᾽ οὐκ ἔστι ταῦτα, οὐκ ἔστιν ἄπαγε· πολλὴν γὰρ εὑρήσομεν καὶ τοῦ Πέτρου καὶ τοῦ Παύλου τὴν σύνεσιν ἐγκεκρυμμένην ἐνταῦθα πρὸς τὴν τῶν ἀκουόντων ᾠφέλειαν»[10].

Ἀποδεικνύει ἐν πρώτοις ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἄλλαξε πραγματικὰ στάση ὁ Ἀπόστολος Πέτρος, ἀπὸ φόβο πρὸς τοὺς ἐκ περιτομῆς. Παραθέτει πολλὰ περιστατικὰ ποὺ δείχνουν τὴν παρρησία καὶ τὴν ἀφοβία τοῦ Πέτρου καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν Ἀνάσταση ἀλλὰ ἰδιαίτερα μετὰ ἀπὸ αὐτήν. Μπροστὰ σὲ φανατισμένους Ἰουδαίους μὲ φονικὲς διαστάσεις καὶ μαινομένους ποὺ ζητοῦσαν νὰ τοὺς κατασπαράξουν τόλμησε πρῶτος νὰ ὑψώσει φωνὴ καὶ νὰ πεῖ ὅτι ὁ σταυρωθεὶς ἀνελήφθη καὶ βρίσκεται τώρα στοὺς οὐρανούς. Καὶ δὲν εἶναι τὸ ἴδιο νὰ ἀνοίξει κανεὶς μιὰ κλεισμένη πόρτα καὶ νὰ βάλει ἀρχὴ σὲ ἕνα πρᾶγμα, μὲ τὸ νὰ δείχνει κατόπιν θάρρος, ἀφοῦ ἔγινε ἡ ἀρχή. Αὐτὸς λοιπὸν ποὺ ἔθετε σὲ κίνδυνο τὴν ζωή του μπροστὰ σὲ τέτοιο μανιασμένο ὄχλο, πῶς μποροῦσε κάποια στιγμὴ νὰ ὑποκριθεῖ; Αὐτὸς ποὺ μαστιγώθηκε καὶ δέθηκε καὶ δὲν δέχθηκε νὰ μειώσει οὔτε κατ᾽ ἐλάχιστον τὴν παρρησία του, καὶ αὐτὸ στὴν ἀρχὴ τοῦ κηρύγματος, στὸ κέντρο τῶν Ἱεροσολύμων, ὅπου ὑπῆρχε τόσο μεγάλος κίνδυνος, πῶς θὰ ἦταν δυνατὸν μετὰ ἀπὸ τόσα ἔτη στὴν Ἀντιόχεια, ὅπου δὲν ὑπῆρχε κίνδυνος καὶ ὁ ἴδιος ἦταν πλέον πασίγνωστος καὶ δοξασμένος, νὰ φοβηθεῖ τοὺς ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανούς; Αὐτὸς ποὺ δὲν φοβήθηκε τοὺς ἴδιους τοὺς Ἰουδαίους στὴν ἀρχὴ καὶ μέσα στὴν πρωτεύουσά τους, πῶς θὰ φοβόταν μετὰ ἀπὸ τόσα χρόνια καὶ μάλιστα σὲ ξένο τόπο αὐτοὺς ποὺ ἄφησαν τοὺς Ἰουδαίους καὶ ἔγιναν Χριστιανοί; Μετὰ ἀπὸ τὸ ἰσχυρὸ πράγματι αὐτὸ ἐπιχείρημα συμπεραίνει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος πώς, ὅσα λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, γιὰ αὐτὰ ποὺ συνέβησαν στὴν Ἀντιόχεια δὲν στρέφονται ἐναντίον τοῦ Πέτρου, ἀλλὰ ἐξυπηρετοῦν ἄλλο σκοπό· δὲν τὸν ἐνδιέφεραν τὰ πρόσωπα, ὅποια καὶ ἂν ἦταν, ἤθελε νὰ διασώσει τὴν ἀκρίβεια τοῦ Εὐαγγελίου. Εἶναι κατηγορηματικὸς καὶ ἀποφθεγματικὸς ὁ Χρυσόστομος ἐπ᾽ αὐτοῦ· δὲν στρέφεται ὁ Παῦλος ἐναντίον τοῦ Πέτρου, δὲν κατηγορεῖ τὸν Πέτρο· ἔτσι φαίνεται, ἀλλὰ δὲν εἶναι ἔτσι: «Οὐ τοίνυν κατὰ Πέτρου ταῦτά φησιν ὁ Παῦλος»[11].

Καὶ γιὰ νὰ μὴν ὑπάρχουν στὴν συνέχεια ἐρωτήματα καὶ ἀπορίες ἀναλαμβάνει ὁ ἱερὸς πατὴρ νὰ ἐξηγήσει τὰ λεγόμενα: «Ἀλλ᾽ ἵνα μὴ ἐπὶ πλέον διαπορῶμεν ὑπὲρ τούτων, ἀναγκαῖον τῶν λεγομένων ἀναπτύξαι τὴν αἰτίαν». Ἐξηγεῖ, λοιπόν, ἐπαναλαμβάνοντας κάποιες θέσεις του ὅτι οἱ Ἀπόστολοι στὰ Ἱεροσόλυμα ἐπέτρεπαν τὴν περιτομή, «συνεχώρουν περιτέμνεσθαι», γιατὶ δὲν ἦταν εὔκολο συνολικά, «ἀθρόον», νὰ ἀποσπάσουν τοὺς ἐξ Ἰουδαίων ἀπὸ τὴν τήρηση τοῦ Νόμου. Ὅταν ὅμως ἦλθαν στὴν Ἀντιόχεια, δὲν ἔθιξαν τὸ ζήτημα, ἀλλὰ ζοῦσαν χωρὶς διακρίσεις μὲ τοὺς ἐξ ἐθνῶν Χριστιανούς, τὸ ὁποῖο ἔπραττε τότε καὶ ὁ Πέτρος. Ὅταν ἦλθαν ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα κάποιοι ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανοὶ καὶ τὸν εἶδαν νὰ συμπεριφέρεται διαφορετικά, δὲν συνέχισε αὐτὴν τὴν στάση, φοβούμενος μήπως τοὺς πληγώσει, ἀλλὰ ἄλλαξε, οἰκονομώντας μὲ αὐτὸ δύο πράγματα· ἀφ᾽ ἑνὸς νὰ μὴ σκανδαλίσει τοὺς ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανοὺς καὶ ἀφ᾽ ἑτέρου νὰ δώσει στὸν Παῦλο εὔλογη πρόφαση γιὰ ἐπίπληξη. Γιατί, ἂν αὐτὸς ποὺ κήρυττε στὰ Ἱεροσόλυμα δεχόμενος τὴν περιτομή, ἄλλαξε στὴν Ἀντιόχεια, θὰ φαινόταν στοὺς ἐξ Ἰουδαίων ὅτι τὸ πράττει γιατὶ φοβᾶται τὸν Παῦλο καὶ θὰ τὸν κατηγοροῦσαν ὅτι δὲν εἶναι σταθερὸς ἀλλὰ πολὺ εὔκολα ἀλλάζει, πρᾶγμα ποὺ θὰ προκαλοῦσε ὄχι μικρὸ σκάνδαλο. Στὸν Παῦλο ὅμως, ποὺ γνώριζε μὲ σαφήνεια αὐτὴν τὴν ἀλλαγὴ καὶ τὴν αἰτία της, δὲν θὰ προκαλοῦσε καμμία ὑπόνοια· γιατὶ ἐγνώριζε μὲ ποιά πρόθεση, μὲ ποιά γνώμη ἐγίνοντο ὅλα αὐτά· «καὶ γὰρ ἤδει τὴν γνώμην μεθ᾽ ἧς ἐγίνετο ταῦτα». Γι᾽ αὐτὸ καὶ ὁ Παῦλος ἐπιπλήττει, καὶ ὁ Πέτρος τὸ ἀνέχεται, ὥστε βλέποντας οἱ ἐξ Ἱεροσολύμων μαθηταὶ ὅτι ὁ διδάσκαλός τους, κατηγορεῖται καὶ σιωπᾶ, δὲν ἀντιδρᾶ, νὰ ἀλλάξουν καὶ αὐτοὶ εὐκολώτερα. Γιατί, ἂν χωρὶς νὰ γίνει αὐτό, τοὺς προέτρεπε ὁ Παῦλος νὰ ἀλλάξουν, δὲν θὰ κατάφερνε πολλὰ πράγματα· τώρα ὅμως ποὺ πῆρε ἀφορμὴ γιὰ αὐστηρότερη ἐπιτίμηση, προξένησε μεγαλύτερο φόβο στοὺς μαθητάς τοῦ Πέτρου, ὁ ὁποῖος μάλιστα δὲν ἀντιδρᾶ, δὲν ἀντιλέγει. Ἂν ἀντέλεγε, θὰ εἶχε δίκαιο νὰ κατηγορήσει κανεὶς τὸν Παῦλο ὅτι ἀνατρέπει τὸ θεϊκὸ σχέδιο· ἐνῶ τώρα βλέποντας ὅτι ὁ Παῦλος ἐπιτιμᾶ καὶ ὁ Πέτρος σιωπᾶ, ἐφοβοῦντο πολὺ οἱ ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανοί· γι᾽ αὐτὸ καὶ μὲ αὐστηρότητα μεταχειρίζεται τὸν Πέτρο[12].

Συνεχίζει τὴν ἀνάλυσή του ὁ Χρυσόστομος λέγοντας ὅτι οἱ συνετοὶ μποροῦν νὰ καταλάβουν ὅτι δὲν ἐπρόκειτο περὶ διαμάχης τῶν δύο Ἀποστόλων, ἀλλὰ περὶ οἰκονομίας· «διδοὺς τοῖς συνετοῖς ἰδεῖν ὅτι οὐ μάχης ἦν τὰ ρήματα, ἀλλ᾽ οἰκονομίας». Εἰδικῶς δὲ γιὰ τὴ φράση «κατὰ πρόσωπον αὐτῷ ἀντέστην, ὅτι κατεγνωσμένος ἦν», ἐκτιμᾶ ὅτι τὸ «κατεγνωσμένος» δὲν ἐκφράζει τὴν γνώμη τοῦ Παύλου· ἦταν κατεγνωσμένος δηλαδὴ κατηγορημένος, ἀποδοκιμασμένος, ὄχι ἀπὸ τὸν Παῦλο, ἀλλὰ ἀπὸ τοὺς ἄλλους. Ὁ Παῦλος, ὅπως εἴπαμε ἐγνώριζε τὴν πρόθεση τοῦ Πέτρου, ὅτι δηλαδὴ ὑποχώρησε μπροστὰ στοὺς Ἰουδαΐζοντες ὄχι ἀπὸ φόβο, ἀλλὰ γιὰ νὰ μὴ τοὺς σκανδαλίσει καὶ γιὰ νὰ δώσει ἀφορμὴ στὸν Παῦλο νὰ τὸν ἐλέγξει. Λέγει λοιπὸν ὁ Χρυσόστομος ὅτι γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ὁ Πέτρος δὲν ἦταν «κατεγνωσμένος» ἀπὸ τὸν Παῦλο· γιατὶ ἂν ἦταν, δὲν θὰ δίσταζε νὰ τὰ πεῖ: «Οὐκ εἶπεν ὑπ᾽ ἐμοῦ, ἀλλ᾽ ὑπὸ τῶν ἄλλων. Εἰ δὲ αὐτὸς κατεγίνωσκεν οὐκ ἂν παρητήσατο καὶ τοῦτο εἰπεῖν». Ὑποστηρίζει μάλιστα ὅτι καὶ τό «κατὰ πρόσωπον ἀντέστην», δηλαδὴ ἡ φανερὴ ἐνώπιον ὅλων ἐπίπληξη τοῦ Πέτρου ἦταν σκηνοθετημένη, σχεδιασμένη, «σχῆμα ἦν». Διότι ἂν ἦταν ἀληθινὴ διαμάχη καὶ ἔρις, δὲν θὰ τὴν ἐφανέρωναν μπροστὰ στοὺς μαθητάς τους, γιατὶ θὰ τοὺς ἐσκανδάλιζαν. Ἐπειδὴ ὅμως ἔκριναν ὅτι θὰ ἦταν ὠφέλιμη μία φανερὴ διαμάχη τους, γιὰ τὸ θέμα αὐτό, τὴν ἐσχεδίασαν καὶ τὴν πραγματοποίησαν. Καὶ ὅπως ὁ Παῦλος ὑποχώρησε στὰ Ἱεροσόλυμα, ἔτσι καὶ αὐτοὶ ὑποχωροῦν στὴν Ἀντιόχεια. Δὲν πρέπει δὲ νὰ μᾶς ξενίζει ὅτι χαρακτηρίζει τὴν στάση τοῦ Παύλου ὡς ὑποκρισία, ὡς «ὑπόκρισιν», γιατὶ πρέπει νὰ φαίνεται ἀληθινὸς ὁ ἔλεγχος· δὲν ἤθελε νὰ φανερώσει νὰ ἀποκαλύψει ὅτι ὅλο αὐτὸ ἦταν σχεδιασμένο, γιὰ νὰ διορθωθοῦν οἱ Ἰουδαΐζοντες. Ἐφαρμόζοντας τὸ σχέδιο ὁ Πέτρος «συνυποκρίνεται» ὡς ἁμαρτάνων, γιὰ νὰ διορθωθοῦν οἱ Ἰουδαΐζοντες βλέποντας τὸν διδάσκαλο νὰ σιωπᾶ· κτυπᾶ τὸν Πέτρο, γιὰ νὰ διορθωθοῦν οἱ Ἰουδαΐζοντες. Ἄν, λέγει ὁ μεγάλος ἑρμηνευτής, ἐπέπληττε ὁ Παῦλος εὐθέως τοὺς Ἰουδαΐζοντες, θὰ ἀγανακτοῦσαν καὶ θὰ τὸν περιφρονοῦσαν, γιατὶ δὲν εἶχαν καλὴ γνώμη γι᾽ αὐτόν· ὅταν ὅμως βλέπουν τὸν διδάσκαλο νὰ ἐπιτιμᾶται καὶ νὰ σιωπᾶ, οὔτε νὰ παραβλέψουν τὰ λεγόμενα μποροῦσαν, οὔτε νὰ διατυπώσουν ἀντίλογο. Στὸ τέλος αὐτῆς τῆς ἀναλύσεως ποὺ περιλαμβάνει καὶ τὴν συνέχεια τῶν ὅσων εἶπε ὁ Παῦλος συμπεραίνει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος ὅτι οὐσιαστικῶς ἦταν μία παραίνεση ὅλα, ἀλλὰ παρουσιάσθηκαν ὡς ἐπίπληξη, γιὰ νὰ ὠφεληθοῦν οἱ Ἰουδαΐζοντες: «Καὶ τὰ μὲν λεγόμενα παραίνεσις ἦν, σχῆμα δὲ ἐπιπλήξεως αὐτῇ περίκειται διὰ τοὺς ἐξ Ἰουδαίων»[13]. Ἐπανερχόμενος δὲ παρακάτω στὸ θέμα ἐπαναλαμβάνει ὅτι δὲν τὰ εἶπε αὐτὰ ὁ Παῦλος γιὰ νὰ διορθώσει τὸν Πέτρο, ἀλλὰ γιὰ νὰ ἐλέγξει τοὺς Ἰουδαΐζοντες: «Οὐ τοίνυν Πέτρον διορθούμενος ταῦτα λέγει· ἀλλ᾽ ἔδει μὲν πρὸς ἐκεῖνον ὁ λόγος ἀποτείνεσθαι, τοὺς δὲ μαθητὰς ἤλεγχεν»[14].



2. Τὸν Χρυσόστομο ἀκολουθοῦν οἱ μεταγενέστεροι ἑρμηνευτὲς

Ἡ μεταγενέστερη ἑρμηνευτικὴ παράδοση, ἀκολουθεῖ κατὰ πόδας τὸν Ἅγιο Ἰωάννη Χρυσόστομο, γι᾽ αὐτὸ καὶ εἶναι ἀπορίας ἄξιον πῶς οἱ νεώτεροι ἑρμηνευτὲς στὰ ὑπομνήματα καὶ στὶς νεοελληνικὲς μεταφράσεις δίδουν ἄλλη εἰκόνα γιὰ τὰ συμβάντα στὴν Ἀντιόχεια, δηλαδὴ εἰκόνα ἀληθινῆς συγκρούσεως καὶ διαμάχης μεταξὺ τῶν δύο πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου. Αὐτὴν τὴν εἰκόνα δὲν τὴν βρήκαμε πουθενὰ στὴν παλαιὰ ἑρμηνευτικὴ παράδοση τῶν Πατέρων καὶ λοιπῶν ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων. Εἶναι τόσο ἀδιανόητη μία τέτοια σφοδρὴ διαμάχη, ὥστε ὁ γνωστὸς ἐκκλησιαστικὸς ἱστορικὸς Εὐσέβιος Καισαρείας ἔχει τὴν γνώμη ὅτι ὁ Κηφᾶς μὲ τὸν ὁποῖο συγκρούεται ὁ Παῦλος στὴν Ἀντιόχεια, δὲν εἶναι ὁ κορυφαῖος τῶν Ἀποστόλων, ἀλλὰ ἄλλος Κηφᾶς ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων. Ὅπως δὲ ἐξηγεῖ ὁ Οἰκουμένιος αὐτὴ ἡ γνώμη τοῦ Εὐσεβίου στηρίζεται στὸ ὅτι δὲν ἦταν δυνατὸν ὁ Πέτρος ὁ ὁποῖος ἀπολογήθηκε στὰ Ἱεροσόλυμα καὶ τοὺς ἔπεισε ὅλους ὅτι καλῶς ἔκανε καὶ συνέφαγε μὲ τὸν ἐθνικὸ Κορνήλιο καὶ τοὺς ἐβάπτισε ὅλους χωρὶς περιτομὴ μετὰ μάλιστα τὸ σχετικὸ ὅραμα ποὺ εἶδε, νὰ ὑποχωρεῖ τώρα πάλι μετὰ ἀπὸ τόσα χρόνια καὶ τόση πεῖρα καὶ ἐκτίμηση ποὺ ἀπέκτησε[15].

Δὲν πρόκειται βέβαια, ἐδῶ στὰ πλαίσια ἑνὸς ἄρθρου νὰ προβοῦμε σὲ ἐκτενῆ καὶ ἀναλυτικὴ παρουσίαση ὅλων τῶν πηγῶν καὶ ὅλης τῆς σχετικῆς νεώτερης βιβλιογραφίας. Ἐνδεικτικῶς θὰ παρουσιάσουμε τὸ θέμα, καὶ ἂς παρακινηθοῦν νεώτεροι ἡμῶν καινοδιαθηκολόγοι καὶ πατρολόγοι νὰ τὸ ἐρευνήσουν ἐκτενέστερα καὶ ἀναλυτικώτερα.

Ἀρχίζουμε ἀπὸ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη Δαμασκηνὸ ὁ ὁποῖος ἑρμηνεύοντας τό «Ὅτε δὲ ἦλθε Κηφᾶς εἰς Ἀντιόχειαν, κατὰ πρόσωπον αὐτῶ ἀντέστην» γράφει: Ὅταν βρισκόταν ὁ Πέτρος στὰ Ἱεροσόλυμα ἔκανε συγκατάβαση στοὺς Ἰουδαίους, μὴ ἐμποδίζοντας τὴν περιτομὴ οὔτε τὴν τήρηση τῶν Σαββάτων. Ὅταν ὅμως κατέβηκε στὴν Ἀντιόχεια, ἀδιακρίτως συνέτρωγε μὲ ὅσους ἐκ τῶν ἐθνικῶν ἐπίστευσαν στὸν Κύριο. Κατόπιν, ὅταν ἦλθαν κάποιοι ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα φοβήθηκε μήπως τοὺς σκανδαλίσει καὶ διεχώρισε τὸν ἑαυτό του ἀπὸ ἐκείνους μὲ τοὺς ὁποίους συνέτρωγε προηγουμένως. Ἀλλὰ ὁ Παῦλος ἔκανε κάποια οἰκονομία μαζί του· τὸν ἐπετίμησε μπροστὰ σὲ ὅλους, ἐπειδὴ ἀνάγκαζε τοὺς ἐθνικοὺς νὰ ἰουδαΐζουν, ὥστε βλέποντας τὸν διδάσκαλο νὰ τὰ ἀκούει καὶ νὰ σιωπᾶ νὰ μάθουν οἱ Ἰουδαΐζοντες μέσω τῆς ἐπιτιμήσεως τοῦ διδασκά-λου ὅτι δὲν πρέπει νὰ φυλάττουν τὰ Ἰουδαϊκὰ ἔθη. Ὅλο τὸ πρᾶγμα ἦταν οἰκονομία τῆς συνέσεως καὶ τῶν δύο γιὰ τὴν ὠφέλεια τῶν μαθητῶν, ὥστε ἀκόμη καὶ ἂν λέγει ὅτι «ὑποκρίνεται» ὁ Πέτρος καὶ δὲν «ὀρθοποδεῖ» ὡς πρὸς τὴν ἀλήθεια, νὰ ἐκλάβουμε τὶς ἐκφράσεις ὅτι λέγονται γιὰ τὴν ἀνάγκη τῆς οἰκονομίας· κατασκευάζει τὶς λέξεις, γιατὶ ὅλο τὸ πρᾶγμα ἦταν οἰκονομία, καὶ ἡ ἐπίπληξη τοῦ Παύλου καὶ ἡ σιωπὴ καὶ ἡ συγκατάθεση τοῦ Πέτρου. Γιατὶ ἕνα πρᾶγμα ζητοῦσαν καὶ οἱ δύο, νὰ παύσουν οἱ πι-στοὶ νὰ τηροῦν τὸν Νόμο: «Ὡς δὲ εἴπομεν ἤδη, τῇ χρείᾳ τῆς οἰκονομίας πλάττει τὰς φωνάς· οἰκονομία γὰρ ὅλον τὸ γινόμενον ἦν, καὶ ἡ ἐπίπληξις τοῦ Παύλου, καὶ ἡ σιωπὴ καὶ συγκατάθεσις τοῦ Πέτρου. Ἓν γὰρ ἐζήτουν ἀμφότεροι, τὸ παῦσαι τοὺς πιστεύοντας εἰς Χριστὸν τοῦ τὸν νόμον ἐπιτηρεῖν». Ὡς πρὸς τὸ «κατεγνωσμένος ἦν» ὁ Δαμασκηνὸς θεωρεῖ αὐτονόητο ὅτι ἦταν «κατεγνωσμένος» ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἦλθαν ἀπὸ τὰ Ἱερο-σόλυμα καὶ ὄχι ἀπὸ τὸν Παῦλο: «ὑπὸ τῶν κατελθόντων δηλονότι ἀπὸ Ἱεροσολύμων»[16].

Τὰ ἴδια ἀκριβῶς λέγει καὶ ὁ Οἰκουμένιος ὅτι ὅσα συνέβησαν στὴν Ἀντιόχεια μεταξὺ Πέτρου καὶ Παύλου δὲν ἦταν διαμάχη καὶ σύγκρουση, ἀλλὰ οἰκονομία: «Οὐ μάχης οὐδὲ καταγνώσεως ἦν, τὸ τὸν Παῦλον ἀντιστῆναι τῷ Πέτρῳ, ἀλλ᾽ οἰκονομίας». Τὸ δικαιολογεῖ αὐτὸ λέγοντας ὅσα καὶ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνὸς καὶ πρῶτος ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος. Προσθέτει καὶ τὴν γνώμη τοῦ Εὐσεβίου Καισαρείας, ὁ ὁποῖος ἰσχυρίζεται ὅτι δὲν συγκρούσθηκε ὁ Παῦλος μὲ τὸν Ἀπόστολο Πέτρο ἀλλὰ μὲ ἄλλον Κηφᾶ ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα: «Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου ἐν τῇ Ἐκκλησιαστικῇ Ἱστορίᾳ ἀποδείκνυσι μὴ εἶναι τὸν Κηφᾶν τοῦτον, τὸν Πέτρον, ἀλλ᾽ ὁμώνυμον αὐτῷ, ἕνα τῶν ἑβδομήκοντα». Ἐκτιμᾶ ὅτι τὸ «κατεγνωσμένος ἦν», μπορεῖ κανεὶς νὰ τὸ κατανοήσει καὶ ὡς ἑξῆς· τὸν ἤλεγξα λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γιὰ κανένα ἄλλο λόγο, παρὰ γιὰ τὸ ὅτι ἦταν ἤδη «προκατεγνωσμένος» ἀπὸ τοὺς Ἰουδαΐζοντες, ὅταν συνέφαγε μὲ τὸν Κορνήλιο. Καὶ ἐξ αἰτίας ἐκείνης τῆς πρώτης καταγνώσεως ποὺ τοὺς σκανδάλισε ἄλλαξε ἐδῶ στάση, διαφορετικά, ἂν δὲν εἶχε αὐτὸ τὸ προηγούμενο, δὲν θὰ ἄλλαζε συμπεριφορά. Καὶ ἐφ᾽ ὅσον δὲν ἄλλαζε συμπεριφορά, δὲν θὰ ὑπῆρχε οὔτε ὁ ἔλεγχος, οὔτε ἡ κατὰ πρόσωπον ἀντιπαράθεση. Ἐπανερχόμενος ὅμως ὁ Οἰκουμένιος στὸ «ὅτι κατεγνωσμένος ἦν ὁ Πέτρος» δέχεται ὅτι δὲν ἦταν στ᾽ ἀλήθεια κατεγνωσμένος ὁ Πέτρος ἀπὸ τὸν Παῦλο ποὺ ἐγνώριζε τὴν οἰκονομία τοῦ πράγματος, ἀλλὰ ἀπὸ ἐκείνους ποὺ ἀγνοοῦσαν τὰ οἰκονομούμενα καὶ νόμιζαν ὅτι πράγματι ἦταν ὑποκριτής, γιατί, ὅταν ἀπουσίαζαν οἱ ἐξ Ἰουδαίων πιστοί, συνέτρωγε μὲ τοὺς ἐξ ἐθνῶν, ὅταν ὅμως ἦσαν παρόντες ὄχι: «Κατεγνωσμένος ἦν ὁ Πέτρος οὐ τῇ ἀληθεία οὔτε παρὰ Παύλου τοῦ τὴν οἰκονομίαν εἰδότος, ἄπαγε! ἀλλὰ παρὰ τῶν ἀγνοούντων τὸ οἰκονομούμενον καὶ οἰομένων ὑποκρίνεσθαι διὰ τὸ πρᾶγμα, ὅτι ἀπόντων μὲν τῶν ἐξ Ἰουδαίων πιστῶν συνήσθιε τοῖς ἔθνεσιν, παρόντων δὲ οὐκέτι». Γιὰ τὸ «φοβούμενος τοὺς ἐκ περιτομῆς» ἑρμηνεύει ὅτι δὲν φοβόταν μὴν πάθει κάτι κακὸ ἀπὸ αὐτούς, ἀλλὰ μήπως σκανδαλισθοῦν καὶ ἀποσκιρτήσουν ἀπὸ τὴν πίστη. Ἐπίσης γιὰ τά «συνυπεκρίθη», «συνυπεκρίθησαν», καὶ «οὐκ ὀρθοποδοῦσι» θεωρεῖ ὅτι δὲν ἀνταποκρίνονται στὴν πραγματικότητα, ἀλλὰ τὰ λέγει γιὰ νὰ μὴ ἀποκαλύψει τὸ σχέδιο: «Οὐ γὰρ βούλεται τὴν οἰκονομίαν ἀνακαλῦψαι». Ἑρμηνεύοντας ἐπίσης τό «Εἰπὼν τῷ Πέτρῳ ἔμπροσθεν πάντων» ἐπαναλαμβάνει ὅτι τὸ ἔκανε ὄχι γιὰ νὰ κατηγορήσει τὸν Πέτρο, ἀλλὰ γιὰ νὰ ὠφελήσει τοὺς ἐκ περιτομῆς: «Ὁρᾶς ὅτι διὰ τοῦτο ἔμπροσθεν πάντων ἐμέμψατο τῷ Πέτρῳ, οὐχ ἵνα Πέτρου καταγνῷ, ἀλλ᾽ ἵνα τοὺς ἐκ περιτομῆς, καθὼς προείρηται, ὠφελήσῃ»[17].

Στὴν ἴδια γραμμὴ κινεῖται καὶ ὁ Θεοφύλακτος Βουλγαρίας. Γράφει ὅτι πολλοὶ νομίζουν ὅτι ὁ Παῦλος κατηγορεῖ τὸν Πέτρο ὡς ὑποκριτή· ὅμως δὲν εἶναι ἔτσι. Διότι ὅσα φαίνεται ὅτι λέγει κατὰ τοῦ Πέτρου, ἐλέχθησαν καὶ ἐπράχθησαν κατ᾽ οἰκονομίαν: «Πολλοὶ νομίζουσιν ἐνταῦθα τὸν Παῦλον τοῦ Πέτρου κατηγορεῖν ὑπόκρισιν· ἀλλ᾽ οὐκ ἔστιν. Ὅσα γὰρ δοκεῖ λέγειν κατὰ τοῦ Πέτρου, οἰκονομικῶς ἐπράχθησαν καὶ ἐλέχθησαν». Δικαιολογεῖ κατὰ τὸν ἴδιο μὲ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη Χρυσόστομο τρόπο ὅτι καὶ οἱ δύο ἦσαν συνεννοημένοι γιὰ τὸ ἐπεισόδιο καὶ ὅτι ἡ κατὰ πρόσωπον ἐπίπληξις «σχῆμα ἦν», ἦταν σκηνοθετημένη. Τό «κατεγνωσμένος ἦν» τὸ ἑρμηνεύει ὅτι δὲν σημαίνει κατεγνωσμένος ἀπὸ τὸν Παῦλο, ἀλλὰ ἀπὸ τοὺς ἄλλους ποὺ ἀγνοοῦσαν τὰ οἰκονομούμενα ἢ ὅπως καὶ ὁ Οἰκουμένιος, ὅτι ἦταν «προκατεγνωσμένος», γιατὶ συνέφαγε μὲ τὸν Κορνήλιο. Τὸ ἴδιο καὶ γιὰ τὸ «φοβούμενος τοὺς ἐκ περιτομῆς» τὸ ἑρμηνεύει ὅτι ἐφοβεῖτο «οὐχ ἵνα μὴ αὐτὸς κινδυνεύσῃ, ἀλλ᾽ ἵνα μὴ αὐτοὶ σκανδαλισθέντες ἀποσκιρτήσωσι τῆς πίστεως». Ἀναφέρεται ὁ Θεοφύλακτος καὶ στὴν γνώμη τοῦ Εὐσεβίου Καισαρείας, ὁ ὁποῖος λέγει ὅτι δὲν ἐπιτιμήθηκε ὁ μέγας Πέτρος ἀπὸ τὸν Παῦλο, ἀλλὰ κάποιος ἄλλος Κηφᾶς ἀπὸ τοὺς ἑβδομήκοντα· διότι λέγει δὲν εἶναι εὔλογο, φυσικό, αὐτὸς ποὺ ἀπολογήθηκε στὴν ἀρχὴ τοῦ κηρύγματος, ὅταν σκανδάλισε κάποιους, ἐπειδὴ συνέφαγε μὲ τὸν Κορνήλιο, νὰ ἔχει πάλι ἀνάγκη ἀπὸ τέτοια ἐπιτίμηση. Εἶναι ἐνδιαφέρουσα ἡ ἀπάντηση τοῦ Θεοφυλάκτου πρὸς τὸν Εὐσέβιο, ἡ ὁποία μὲ βάση τὴν σταθερὴ ἑρμηνευτικὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας λύνει τὸ πρόβλημα τοῦ συμβάντος στὴν Ἀντιόχεια, ὄχι ψάχνοντας νὰ βρεῖ ἄλλον Πέτρο, ἀλλὰ δεχόμενη ὅτι ὁ Πέτρος ἐν γνώσει του, σὲ συνεννόηση μὲ τὸν Παῦλο, δέχθηκε νὰ ὑποστεῖ τὴν ἐπίπληξη, γιὰ νὰ διορθωθοῦν οἱ Ἰουδαΐζοντες: «Ἀλλ᾽ ὦ σοφώτατε, οὐδ᾽ ἡμεῖς λέγομεν τὸν Πέτρον, ὡς ἀγνοοῦντα τὸ δέον ἐπιτιμηθῆναι παρὰ Παύλου, ἀλλ᾽ ἑκόντα ὑποστῆναι τὴν ἐπιτίμησιν, ἵν᾽ ἕτεροι διορθωθῶσιν»[18].

Ἀπαράλλακτα καὶ ὁ Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης μὲ τὴν ἴδια ἀκριβῶς ἐπιχειρημα-τολογία ἑρμηνεύει τὴν θεωρούμενη σύγκρουση καὶ διαμάχη Πέτρου καὶ Παύλου στὴν Ἀντιόχεια ἤ, καλύτερα τὴ θεωρούμενη ἐπίπληξη καὶ ἐπιτίμηση τοῦ Παύλου πρὸς τὸν Πέτρο, ὁ ὁποῖος ἐσιώπησε καὶ δὲν ἀντέδρασε· ἑπομένως δὲν ἐπρόκειτο περὶ διμεροῦς ἐπεισοδίου, ἀλλὰ περὶ μονομεροῦς ἐνεργείας τοῦ Παύλου. Δὲν παρουσιάζουμε ἐδῶ, ἔστω καὶ περιληπτικῶς τὰ τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, διότι εἶναι ἀκριβῶς τὰ ἴδια μὲ τὰ τῶν προηγουμένων, ἰδιαίτερα τοῦ Θεοφυλάκτου. Ἐνδιαφέρουσα μόνον εἶναι μία γνώμη τοῦ Ἁγίου Φωτίου γιὰ τὸ θέμα ποὺ τὴν παραθέτει σὲ ὑποσημείωση. Γράφει: «Διατὶ δὲ ὁ Παῦλος ἐσιώπησε καὶ δὲν εἶπε πὼς κάμνει οἰκονομίαν ὁ Πέτρος καὶ συγχωρεῖ τὴν περιτομήν; Καὶ πῶς οἰκονομικῶς δὲν συναναστρέφεται μὲ τοὺς ἐθνικοὺς καὶ ἀπεριτμήτους; Ἀποκρίνεται ὁ σοφὸς Φώτιος καὶ λέγει· Ὅτι ἂν ὁ Παῦλος ἤθελεν εἰπῆ πῶς κατ᾽ οἰκονομίαν ὁ Πέτρος συγχωρεῖ τὴν περιτομήν, ἔμελλε νὰ συνιστᾶ ἐκεῖνο, ὁποῦ ἐπολέμει νὰ ἀναιρέσει, τὸ νὰ δέχεται δηλαδὴ τὴν περιτομήν. Διότι ἤθελαν εἰποῦν οἱ ἀκούσαντες ὅτι ἂν ὁ Πέτρος κάμνῃ καλὰ καὶ συγχωρῇ οἰκονομικῶς τὴν περιτομήν, διατὶ καὶ ἐσύ, ὦ Παῦλε, δὲν τὴν συγχωρεῖς; Τὸ δὲ καὶ κατηγορεῖς αὐτὴν τὴν ὁποίαν ὀνομάζεις οἰκονομίαν; Συγχώρησον νὰ γίνεται καὶ μὴ τὴν ἐπιτιμᾶς καὶ ὅπως θέλῃς ὀνόμαζε αὐτὴν εἴτε οἰκονομίαν εἴτε δόγμα καὶ ἀκρίβειαν. Ἐπειδὴ ὅταν μία ψυχὴ ἀγαπᾶ ἕνα πρᾶγμα, εὐθὺς ὁποῦ λάβῃ ὀλίγην ἀφορμήν, περισσότερον οἰκειοῦται καὶ περιπλέκεται εἰς ἐκεῖνο. Ὅθεν διὰ νὰ μὴ συλλογίζονται καὶ νὰ λέγουν ταῦτα οἱ εἰς τὸν νόμον προσέχοντες, διὰ τοῦτο ὁ Παῦλος σαφῶς ἐσιώπησε μὲν τὴν οἰκονομίαν τοῦ Πέτρου, δριμέως δὲ κατηγορεῖ τὴν πρᾶξιν αὐτὴν τῆς περιτομῆς καὶ ἐλέγχει ὡς παρανόμους τοὺς ταύτην συγχωροῦν-τας, ἵνα μὲ τὴν σφοδρὰν ἐπίπληξιν, τοὺς ἀληθῶς παρανομοῦντας καὶ περιτεμνομένους φοβίσῃ καὶ διορθώσῃ. Διὰ τοῦτο καὶ δοκοῦντας καὶ κατεγνωσμένους καὶ ὑποκρινομένους καὶ μὴ ὀρθοποδοῦντας δὲν παραιτεῖται νὰ ὀνομάζῃ αὐτούς»[19].

3. Οἱ νεώτεροι ἑρμηνευτὲς δὲν ἀκολουθοῦν τὴν Ἑρμηνευτικὴ Παράδοση τῶν Ἁγίων Πατέρων.

Μετὰ ἀπὸ τὴν παρατεθεῖσα ἀνάλυση τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου καὶ τῶν μετὰ ταῦτα ἑρμηνευτῶν σχηματίζει κανεὶς σταθερὴ καὶ ἀναμφίβολη γνώμη, ὅτι ἡ ἐπίπληξη τοῦ Παύλου πρὸς τὸν Πέτρο στὴν Ἀντιόχεια δὲν ἦταν ἀληθινὴ ἐπίπληξη καὶ κατηγορία γιὰ κάποια παράβαση, γιὰ κάποιο σφάλμα, γιὰ κακὴ συμπεριφορὰ τοῦ Πέτρου, ἀλλὰ προσχεδιασμένο ἀπὸ τοὺς δύο συμβάν, ὥστε ἐπιτιμωμένου τοῦ Πέτρου, νὰ διορθωθοῦν, ὄχι ὁ Πέτρος, ποὺ δὲν ἦταν «ἀξιόμεμπτος» ἢ «ἀξιοκατάκριτος», ἀλλὰ οἱ ἐλθόντες ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα Ἰουδαΐζοντες. Ἰδιαίτερα μάλιστα γιὰ τὴν φράση «ὅτι κατεγνωσμένος ἦν» οἱ παλαιοὶ ἑρμηνευτὲς δέχονται ὅτι ἦταν κατεγνωσμένος ὁ Πέτρος ὄχι ἀπὸ τὸν Παῦλο, ἀλλὰ ἀπὸ τοὺς Ἰουδαΐζοντες τῶν Ἱεροσολύμων.

Δυστυχῶς τὰ νεώτερα ἑρμηνευτικὰ ὑπομνήματα καὶ οἱ νεοελληνικὲς μεταφράσεις παρουσιάζουν τὴν ἐπίπληξη τοῦ Πέτρου ὡς ἀληθινὴ καὶ τόν «κατεγνωσμένο» Πέτρο ὡς «ἀξιόμεπτο» καί «ἀξιοκατάκριτο» ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Παῦλο. Ὁ καθηγητὴς Π. Τρεμπέλας γνωρίζει τὴν προηγούμενη ἑρμηνευτικὴ παράδοση καὶ τὴν γνώμη μεγάλων Ἁγίων Πατέρων, ἑρμηνευτῶν καὶ διδασκάλων, ὅπως τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ κ.ἄ., ἀλλὰ τὶς ἀπορρίπτει ἐλαφρᾶ τῇ καρδίᾳ. Γράφει: «Τοῦτο οἱ περὶ τὸν Χ. (Χρυσόστομον) ἐξέλαβον ὡς κατ᾽ ἐπίφασιν γενόμενον. “Σχῆμα ἦν. Εἰ γὰρ ὄντως ἐμάχοντο οὐκ ἂν ἐπὶ τῶν μαθητῶν ἀλλήλοις ἐπετίμησαν· σφόδρα γὰρ ἂν αὐτοὺς ἐσκανδάλισαν”». Παραθέτει καὶ τὴν σαφέστατη ἐκτίμηση τοῦ Ζιγαβηνοῦ, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία «Παρασκεύασεν οὖν ὁ Πέτρος τὸν Παῦλον ἐπιτιμῆσαι αὐτῷ σφοδρῶς ἔμπροσθεν πάντων, ἵνα ὁ ἐπίπλαστος οὗτος ἔλεγχος δικαίαν αὐτῷ παράσχῃ πρόφασιν κατὰ τῶν ἐκ περιτομῆς μαθητῶν». Παρὰ ταῦτα καὶ ἐναντίον ὅλης τῆς προηγουμένης Ἑρμηνευτικῆς Παραδόσεως κρίνει ὁ Τρεμπέλας ὅτι «ἡ ἔκθεσις τοῦ γεγονότος συνηγορεῖ, ὅτι ὁ ἔλεγχος ἦτο πραγματικὸς καὶ οὐχὶ σχῆμα. Καὶ οἱ μεγαλύτεροι ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἄνδρες ὑπάρχουν περιστάσεις, κατὰ τὰς ὁποίας παρουσιάζονται ὑποκείμενα εἰς τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν»[20].

Καὶ ἐπειδὴ ὁ ἔλεγχος κατὰ τὸν σεβαστὸ κατὰ τὰ ἄλλα καὶ πολυτάλαντο πανεπι-στημιακὸ δάσκαλο ἦταν πραγματικὸς καὶ ὄχι ἐπίπλαστος ἑρμηνεύει στὴν παρά-φραση-μετάφραση τό «κατεγνωσμένος ἦν» ὡς ἀξιοκατάκριτος. Ἦταν λοιπὸν ἄξιος κατακρίσεως ὁ Πέτρος κατὰ τὸν Παῦλο, γι᾽ αὐτὸ καὶ τὸν ἐπέπληξε. Ἔτσι μεταφράζει τὸν στίχο 11!

Κείμενο:

«Ὅτε δὲ ἦλθε Πέτρος εἰς Ἀντιόχειαν κατὰ πρόσωπον αὐτῷ ἀντέστην, ὅτι κατεγνωσμένος ἦν»

Μετάφραση Π. Τρεμπέλα

«Ὅταν δὲ ἦλθεν ὁ Πέτρος εἰς τὴν Ἀντιόχειαν, ἐπὶ παρουσίᾳ του ἀντέστην καὶ διεφώνησα πρὸς αὐτόν, διότι ἦτο ἀξιοκατάκριτος»

Μὲ τὴ μετάφραση βέβαια τοῦ «κατεγνωσμένος» ὡς «ἀξιοκατάκριτος» ὑπάρχει καὶ μεταφραστικό, φιλολογικὸ σφάλμα, διότι εἶναι σαφὲς καὶ εὐνόητο, ὅτι σ᾽ ὅλες τὶς ἐποχὲς οἱ «κατεγνωσμένοι», δηλαδὴ οἱ κατηγορημένοι, οἱ καταδικασμένοι, δὲν κατηγοροῦνται οὔτε καταδικάζονται πάντοτε δίκαια «ἀξίως». Τὸ καταγιγνώσκω σημαίνει ἁπλῶς κατηγορῶ, καταδικάζω καὶ ὄχι κατηγορῶ καὶ καταδικάζω ἀξίως. Ποῦ βρέθηκε καὶ πῶς δικαιολογεῖται τό «ἀξιοκατάκριτος»; Ἡ σωστὴ καὶ οὐδέτερη μετάφραση τοῦ «ὅτι κατεγνωσμένος ἦν» εἶναι: «διότι ἦταν κατηγορημένος» καὶ ὄχι «διότι ἦτο ἀξιοκατάκριτος».

Δὲν εἶναι βέβαια μόνον ὁ καθηγητὴς Τρεμπέλας ποὺ δὲν ἀκολουθεῖ τὴν παλαιὰ ἑρμηνευτικὴ παράδοση τῶν Ἁγίων Πατέρων -καὶ αὐτὸ τὸ κάνει καὶ σὲ πολλὰ ἄλλα χωρία, ὅπου ἐμφανῶς ἔπρεπε νὰ ἐπιλεγεῖ ἡ πατερικὴ ἑρμηνεία- ἀλλὰ καὶ πολλοὶ ἄλλοι, πρὶν ἀπὸ αὐτὸν καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτόν, ἀβασανίστως ἀλληλοεπηρεαζόμενοι. Παρουσιάζουμε μερικὲς ἑρμηνεῖες νεοελληνικῶν μεταφράσεων τοῦ στίχου 11 μόνον:

Νεόφυτος Βάμβας

«Ὅτε δὲ ἦλθεν ὁ Πέτρος εἰς τὴν Ἀντιόχειαν, ἠναντιώθην εἰς αὐτὸν κατὰ πρόσωπον, διότι ἦτο ἀξιόμεμπτος»

Τῶν Παλαιῶν Τεσσάρων Καθηγητῶν

(Β. Βέλλα, Εὐ. Ἀντωνιάδου, Ἀμ. Ἀλιβιζάτου, Γερ. Κονιδάρη)

«Ὅταν ὅμως ἦλθε ὁ Πέτρος εἰς τὴν Ἀντιόχειαν, τότε κατὰ πρόσωπον ἐναντιώθηκα εἰς αὐτόν, ἐπειδὴ ἦτο ἄξιος κατακρίσεως»

Τῶν τεσσάρων Νέων Καθηγητῶν

(Γ. Γαλίτη, Ἰω. Καραβιδόπουλου, Ἰω. Γαλάνη, Π. Βασιλειάδη)

«Ὅταν ἦρθε ὁ Πέτρος στὴν Ἀντιόχεια, τοῦ ἀντιμίλησα κατὰ πρόσωπο, γιατὶ ἦταν ἀξιοκατάκριτος»

Ἰωάννης Κολιτσάρας

«Ὅταν δὲ ἦλθεν ὁ Πέτρος εἰς τὴν Ἀντιόχειαν, φανερὰ καὶ κατὰ πρόσωπον τοῦ ἀντιστάθηκα καὶ διεφώνησα μαζί του, διότι ἦτο ἀξιόμεμπτος καὶ ἀξιοκατάκριτος»

Νικόλαος Σωτηρόπουλος

«Ὅταν δὲ ὁ Πέτρος ἦλθε στὴν Ἀντιόχεια, τοῦ ἐναντιώθηκα κατὰ πρόσωπο, διότι ἦταν ἀξιοκατάκριτος»

Ἡ Ἐνδεδειγμένη Ἑρμηνεία

«Ὅταν δὲ ἦλθε ὁ Πέτρος στὴν Ἀντιόχεια τοῦ ἐναντιώθηκα κατὰ πρόσωπο (μετὰ ἀπὸ συνεννόηση), διότι ἦταν κατηγορημένος (ἀπὸ τοὺς Ἰουδαΐζοντες)»

Ὡς πρὸς τὶς ἐντὸς παρενθέσεως ἐπεξηγήσεις, ἡ μὲν πρώτη (μετὰ ἀπὸ συνεννόηση) δείχνει ὅτι ἡ ἐπίπληξη ἦταν σχεδιασμένη, πλασματική· ἡ δεύτερη (ἀπὸ τοὺς Ἰουδαΐζοντες)· δείχνει ὅτι ὁ Πέτρος ἦταν κατεγνωσμένος=κατηγορημένος ὄχι ἀπὸ τὸν Παῦλο, ἀλλὰ ἀπὸ τοὺς Ἰουδαΐζοντες καὶ ἐν πάσῃ περιπτώσει τὸ ἀξιοκατάκριτος καὶ ἀξιόμεμπτος οὔτε φιλολογικὰ δικαιολογεῖται. Καὶ εἰς μὲν τὰ Ὑπομνήματα, ὅπως τοῦ Τρεμπέλα, εἶναι δυνατὸν στὶς ὑποσημειώσεις νὰ ἑρμηνευθοῦν τὰ πράγματα μὲ κάποια σχόλια, ὅπως συνήθως γίνεται, στὶς δὲ νεοελληνικὲς μεταφράσεις, ὅπου δὲν ὑπάρχουν ὑποσημειώσεις, μπορεῖ μὲ ἀστερίσκους στὰ δύσκολα σημεῖα νὰ δίνονται ἐξηγήσεις στὸ τέλος τοῦ βιβλίου, ὅπως ἐπίσης γίνεται.



Ἐπίλογος

Εἶναι ἀπολύτως πειστικὴ θὰ λέγαμε καὶ θεοφώτιστη ἡ ἐπιχειρηματολογία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου γιὰ τὸ ἐπεισόδιο τῆς Ἀντιοχείας. Γιὰ πολλοὺς λόγους, φιλολογικοὺς καὶ πνευματικούς, ὁ ἀναμφισβήτητα καλύτερος ἑρμηνευτὴς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου βρισκόταν πιὸ κοντὰ στὸ πνεῦμα τῶν ὅσων ἔγραφε ὁ Παῦλος ἀπὸ τοὺς σημερινοὺς ἀπρόσεκτους ἑρμηνευτάς. Δὲν ὑπῆρχε λόγος νὰ ἐπιπλήξει καὶ μάλιστα μὲ τόση σφοδρότητα τὸν Ἀπόστολο Πέτρο, ὁ ὁποῖος μὲ παραδειγματικὴ παρρησία καὶ τόλμη μετὰ τὴν Ἀνάσταση ἀντιμετώπισε τοὺς ἴδιους τοὺς Ἰουδαίους στὰ Ἱεροσόλυμα, ἀλλὰ πρωτοστάτησε ἐκεῖ καὶ στὴν ἐπίλυση τοῦ θέματος τῆς τηρήσεως τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου ἀπὸ τοὺς ἐξ ἐθνῶν Χριστιανοὺς ἔναντι τῶν ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανῶν. Θὰ φοβόταν τώρα μακριὰ ἀπὸ τὸ κέντρο τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ στὴν Ἀντιόχεια; Ἄλλωστε καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος εἶχε ὑποχωρήσει στὰ Ἱεροσόλυμα καὶ οἰκονόμησε καὶ αὐτὸς τὰ πράγματα ἐκεῖ μὲ τὸ νὰ δεχθεῖ νὰ ὑποβληθεῖ σὲ περιτομὴ ὁ Τιμόθεος, καὶ ὁ ἴδιος σὲ καθαρμοὺς καὶ ἁγνισμούς. Ἦταν λοιπὸν καὶ αὐτός «κατεγνωσμένος»; Συνεννοήθηκαν λοιπὸν οἱ δύο κορυφαῖοι τῶν Ἀποστόλων νὰ γίνει αὐτὸς ὁ ἔλεγχος καὶ ἡ ἐπίπληξη, ὄχι γιατὶ πράγματι ὁ Πέτρος στὴν ἐκτίμηση τοῦ Παύλου ἦταν «κατεγνωσμένος», ἀλλὰ γιὰ νὰ ὠφεληθοῦν οἱ Ἰουδαΐζοντες. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος, ἡ ὁλοφάνερη δηλαδὴ συνεργασία καὶ συμφωνία τῶν δύο Ἀποστόλων, γιὰ τὸν ὁποῖο σύνολη ἡ ἑρμηνευτικὴ Παράδοση τῶν Ἁγίων Πατέρων ἀκολουθεῖ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη Χρυσόστομο, ὅπως θὰ ἔπρεπε νὰ πράττει καὶ ἡ νεώτερη Ὀρθόδοξη Ἑρμηνευτική, ἡ ὁποία ἐνίοτε προτεσταντίζει καὶ παπίζει. Ὑπάρχουν πολλὰ ἄλλα παραδείγματα, ἐμφανέστερα καὶ χειρότερα, ἑρμηνευτικῶν παρεκκλίσεων.

Ἀπὸ τὴν ἀνάλυση ποὺ κάναμε προκύπτει καὶ ἕνα ἄλλο συμπέρασμα γιὰ τὸ εὐρέως συζητούμενο θέμα τῆς ἀνάγκης νὰ μεταφρασθοῦν τὰ ἁγιογραφικὰ καὶ τὰ ἄλλα κείμενα τῆς λατρείας, μὲ τὸ ἐπιχείρημα ὅτι μὲ τὴ μετάφραση θὰ κατανοοῦν οἱ πιστοὶ τὰ λεγόμενα. Ἡ ἁπλῆ μετάφραση, χωρὶς ἑρμηνεία καὶ ἀνάλυση, βοηθάει ἐλάχιστα στὴν κατανόηση. Ἑπομένως τὰ ἑρμηνευτικὰ κηρύγματα καὶ μαθήματα ἀποτελοῦν τὴ λύση στὸ πρόβλημα τῆς κατανοήσεως καὶ ὄχι οἱ μεταφράσεις, ὅπως ἐν ἐκτάσει ἀναλύσαμε τὸ θέμα τῶν μεταφράσεων στὶς ποικίλες διαστάσεις του σὲ κυκλοφορηθὲν πρὸ ἐτῶν βιβλίο μας[21].

[1]. Ὑπόμνημα εἰς τὴν Πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολήν, κεφ. Α´, PG 61, 613: «Οἱ γὰρ περὶ Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην ταῦτα, φησίν, οὐ κωλύουσιν, οἱ πρῶτοι τῶν Ἀποστόλων, οἱ μετὰ Χριστοῦ γενόμενοι. Καὶ ἀληθῶς οὐκ ἐκώλυον, ἀλλ᾽ οὐ δογματίζοντες τοῦτο ἐποίουν, ἀλλὰ τῇ ἀσθενείᾳ συγκαταβαίνοντες τῶν ἐξ Ἰουδαίων πιστευόντων. Ὁ δὲ Παῦλος εἰς τὰ ἔθνη κηρύττων, οὐ χρείαν εἶχε τῆς συγκαταβάσεως ταύτης. Ὅτε οὖν ἐν Ἰουδαίᾳ γέγονε, καὶ αὐτὸς τῇ συγκαταβάσει ἐχρήσατο ταύτῃ».

[2]. Πράξ. 21, 15-26.

[3]. Πράξ. 16, 3.

[4]. Γαλ. 2, 3-5.

[5]. Παρὰ Π. Τρεμπελα, Ὑπόμνημα εἰς τὰς Ἐπιστολὰς τῆς Κ. Διαθήκης, Ἀθῆναι 2003, τομ. Β´, σελ. 23.

[6]. Γαλ. 2, 11-13.

[7]. Β´ Πέτρου 3, 15-16.

[8]. Δὲν ἀγνοοῦμε τὴν ἀπόρριψη τῆς γνησιότητος τῆς Ἐπιστολῆς ἐκ μέρους Προτεσταντῶν κυρίως ἐρευνητῶν καὶ κάποιων Παπικῶν. Ἁπλῶς δὲν τὴν λαμβάνουμε ὑπ᾽ ὄψιν.

[9]. Πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδωρου Ζηση, Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. Πατερικὴ Θεώρηση, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 9 ἑἑ.

[10]. Ὑπόμνημα εἰς τὴν Πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολήν, κεφ. Β´, 4, PG 61, 640.

[11]. Αὐτόθι.

[12]. Αὐτόθι 641.

[13]. Αὐτόθι 5, PG 61, 641-642.

[14]. Αὐτόθι 6, PG 61, 643.

[15]. Ὑπόμνημα εἰς τὴν Πρὸς Γαλάτας PG 118, 1112.

[16]. Εἰς Ἐπιστολὴν Πρὸς Γαλάτας Ἑρμηνεία, κεφ. Β´ PG 95, 785-788.

[17]. Ὑπόμνημα εἰς τὴν Πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολήν, κεφ. Γ´, PG 118, 1109-1113.

[18]. Ἐξήγησις τῆς τοῦ Ἁγίου Παύλου Πρὸς Γαλάτας Ἐπιστολῆς, κεφ. Β´, PG 124, 976-977.

[19]. Ὁσίου Νικοδημου Αγιορειτου, Ἑρμηνεία εἰς τὰς ιδ´ ἐπιστολὰς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, Ἐκδόσεις «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1990, τόμ. Β´, σελ. 268-278, ἡ ὑποσημ. γιὰ τὸν Μ. Φώτιο σελ. 269.

[20]. Π. Τρεμπελα, ἔνθ᾽ ἀνωτ., σελ. 27.

[21]. Πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδωρου Ζηση, Πρέπει νὰ μεταφρασθοῦν τὰ λειτουργικὰ κείμενα; Νεοβαρλααμισμὸς ἡ «Λειτουργικὴ Ἀναγέννηση», Θεσσαλονίκη 2003.

Ὁ Ν.Δαπέργολας στόν Focus FM γιά ψευτοπανδημία, ἐμβόλια καί Οὐκρανικό (Focus Fm)

Ἡ κατάρρευση τῆς ἄθλιας ἐμβολιαστικῆς ἀπάτης, ἡ τραγικότητα ὅσων ἀκόμη παραμένουν ἐγκλωβισμένοι σέ αὐτήν, ἀλλά καί οἱ πρόσφατες ἐξελίξεις σέ ἕνα ἄλλο μέτωπο τῆς νεοταξικῆς ἀχρειότητας (καί συγκεκριμένα στόν διωγμό τῶν Ὀρθοδόξων τῆς Οὐκρανίας ἀπό τό φασιστοκαθεστώς Ζελένσκι καί τήν ψευτοεκκλησία του Ἐπιφανίου), ἦταν τά βασικά θέματα τῆς προχτεσινῆς συζήτησης τοῦ Νεκτάριου Δαπέργολα μέ τόν Στέφανο Δαμιανίδη στόν Focus FM. Παραθέτουμε πιό κάτω τό σύντομο ἠχητικό:

Παραίνεσις πρός νέους (Γέροντος Φιλοθέου Ζερβάκου)

᾿Αγαπητά ἐν Κυρίω τέκνα.

Εἶναι γνωστόν τοῖς πᾶσι ὅτι τό ῾Ελληνικόν ἔθνος ἔχει τήν μεγαλυτέραν ἱστορίαν ἐκ πάντων τῶν ἐθνῶν. Τό Ελληνικόν ἔθνος εἶναι τό κατ᾿ ἐξοχήν ἔθνος ὅπερ ἔδωσε τά πρῶτα φῶτα τοῦ πολιτισμοῦ εἰς τόν τετραπέρατον κόσμον. Τό Ελληνικόν ἔθνος εἶναι ἐκεῖνο τό δποῖον ἐβλάστησε πρίν μέν Χριστοῦ τούς μεγαλυτέρους σοφούς τῆς οἰκουμένης, Πλάτωνας, Σωκράτας, ᾿Αριστοτέλεις κ.λ.π.· καί μετά Χριστόν τούς μεγίστους φωστῆρας τῆς Τρισηλίου Θεότητος, ᾿Αθανασίους, Βασιλείους, Γρηγορίους, Χρυσοστόμους, Φωτίους κ.λ.π. τούς μελιρρύτους ποταμούς τῆς σοφίας, τούς τήν κτίσιν πᾶσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας.

Τό Ἑλληνικόν ἔθνος εἶναι τό ἔθνος ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἐξέλεξεν ὁ Κύριος καί Θεός ἡμῶν μετά τόν ἐκλεκτόν λαόν τοῦ Ἰσραήλ, ὅστις φανείς ἀχάριστος καί ἀγνώμων περί τόν εὐεργέτην, Χριστοκτόνος καί Θεοκτόνος γενόμενος, ἀπώλεσε τήν εὐλογίαν καί ἔλαβε τήν κατάραν. Καί ἀντί τοῦ ἀχαρίστου τούτου λαοῦ, τῆς γενεᾶς ταύτης τῆς πονηρᾶς καί μοιχαλίδος, ἐξέλεξεν ὁ Κύριος τόν νέον Ἰσραήλ, δηλαδή τό Ελλην. ἔθνος. ῞Οτε οἱ ἀναβάντες εἰς ῾Ιεροσόλυμα ῞Ελληνες διά τήν ἑορτήν τοῦ Πάσχα ἐζήτησαν παρά τοῦ ᾿Αποστόλου Φιλίππου ἰδεῖν τόν ᾿Ιησοῦν, κατά τήν ἱεράν ἐκείνην στιγμήν, καθ᾿ ἥν ὅ τε Φίλιππος καί ᾿Ανδρέας παρουσίασαν τούς ῞Ελληνας εἰς τόν Θεάνθρωπον Ἰησοῦν, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός εἰδών τούς ῞Ελληνας εἶπεν· «Ἐλύληθεν ἡ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου». ῎Οντως, ἀληθῶς ἀπό τῆς ὥρας ἐκείνης ἐδόξασεν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός καί ἐξέλεξε τό Ελληνικόν ἔθνος ὡς λαόν του περιούσιον, ἀλλά καί ἐδοξάσθη ὑπ᾽ αὐτοῦ. Διότι, ὅτε μετά τήν ᾿Ανάστασιν τοῦ Σωτῆρος καί τήν τοῦ Παναγίου Πνεύματος ἐπιφοίτησιν, οἱ ῞Αγιοι Απόστολοι λαβόντες δύναμιν ἐξ ὕψους καί παραγγελίαν νά πορευθοῦν εἰς τόν κόσμον ἅπαντα νά κηρύξουν τό εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει, οἱ πρῶτοι οἱ ὁποῖοι ἐδέχθησαν τό εὐαγγέλιον καί ἠσπάσθησαν τόν Χριστιανισμόν ἦσαν ῞Ελληνες. Ἐν ᾿Αντιοχείᾳ, ἐν Αἰγύπτῳ, ἐν Πόντῳ, ἐν Βυζαντίῳ, ἐν Θράκῃ, ἐν Μακεδονίᾳ, ἐν ᾿Αχαΐᾳ, ἐν Κρήτῃ, ἐν Θεσσαλονίκῃ, ἐν ᾿Αθήναις, ἐν Κορίνθῳ καί παντοῦ ὅπου ἐκήρυξαν οἱ θεοκήρυκες καί θεόπνευστοι τοῦ Κυρίου ᾿Απόστολοι, οἱ πρῶτοι ὀπαδοί καί θιασῶται τοῦ Χριστιανισμοῦ ἦσαν ῞Ελληνες.

Τό Ελληνικόν ἔθνος οὐ μόνον ἠσπάσθη τόν Χριστιανισμόν, ἀλλά καί ἠγωνίσθη ὑπέρ τῆς διαδόσεως καί ἐπικρατήσεως τοῦ χριστιανισμοῦ. Τό Ελληνικόν ἔθνος ἀνέδειξε πλῆθος ἁγίων Μαρτύρων, ῾Ιερομαρτύρων, Ὁσιομαρτύρων, Νεομαρτύρων, ῾Ομολογητῶν καί Ὁσίων, ὅσον οὐδέν ἄλλο ἔθνος. Οἱ μεγάλοι μάρτυρες Γεώργιος, Δημήτριος, Θεόδωροι, Πολύκαρποι, Βλάσιοι, Ελευθέριοι, Χαραλάμπεις, ῎Ανθιμοι, κ.λ.π., καθώς καί οἱ νέοι ῾Ιερομάρτυρες καί Εθνομάρτυρες Γρηγόριος ὁ Ε΄ Κωνσταντινουπόλεως Πατριάρχης καί οἱ ἐπ᾽ ἐσχάτων Χρυσόστομος Μητροπολίτης Σμύρνης καί πλεῖστοι ἄλλοι ἦσαν Ἕλληνες. ᾿Αλλά καθώς εἰς ἕνα καρποφόρον χωράφιον πολλάκις ἀναφύονται ἄκανθοι καί τρίβολοι, αἵτινες, ἐάν μή ταχέως ἐκβληθοῦν, καθιστοῦν ἄγριον καί ἄκαρπον τό χωράφιον, τοιουτοτρόπως καί εἰς τό Ἑλληνικός ἔθνος ἀνεφύησαν κατά καιρούς, ὡς τρίβολοι καί ἄκανθοι, ἄνθρωποι ποταποί μέ ποταπά αἰσθήματα, ἄνθρωποι ὑπερήφανοι, ἀλαζόνες, βλάσφημοι, ἀσεβεῖς, ἀνόσιοι, ἀφιλοπάτριδες, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, φθονεροί, προδόται, οἱ ὁποῖοι πολλά κακά ἐπεσώρευσαν εἰς τό ἔθνος ἡμῶν, ἀπ᾽ ἀρχάς καί ἄχρι τῶν ἡμερῶν μας, καί παρ᾽ ὀλίγον νά καταστήσουν το καρποφόρον ἔθνος – μῶν, τό ὁποῖον τόσα καί τόσα καρποφόρα καί θεόφυτα ἐβλάστησε φυτά μέ καρπούς ἀειθαλεῖς, ἄγριον καί ἄκαρπον. ῎Αλλ᾿ ἄς ἔχῃ δόξαν ὁ παντοδύναμος καί ὕψιστος Θεός καί Πατήρ ἡμῶν ὁ Οὐράνιος, ὅστις ἀπ᾿ αἰῶνος ἠγάπησε τήν ῾Ελλάδα καί προώρισεν αὐτήν διά νά ζήσῃ, ἤγειρε κέρας σωτηρίας ἡμῖν…

Εἶναι λίαν εὐχάριστον ἅμα καί θεάρεστον νά βλέπῃ τις τά τέκνα τῆς γλυκυτάτης μας πατρίδος συνηνωμένα και συναδελφωμένα μέ ἕνα πρόγραμμα καί ἕνα σκοπόν ἅγιον καί μέ ἐνθουσιασμόν ἱερόν νά ἐργασθοῦν ὁμοθύμως ὑπέρ τῆς εὐτυχίας καί εὐδαιμονίας αὐτῆς.

Ὑπό τοῦ Θεοῦ ἐμπνευσθείς καί φωτισθείς ὁ Κυβερνήτης ἡμῶν ἵδρυσε τήν ἐθνικήν νεολαίαν πρός καταπολέμησιν τοῦ ἀθέου κουμουνισμοῦ, ὁ ὁποῖος τήν μέν σημαίαν τῆς ἐπαναστάσεως ὠνόμαζε κουρελόπανον, τήν δέ ἁγίαν μας θρησκείαν ὄπιον, ὑβρίζων ἀναιδῶς τούς γενναίους προγόνους ἡμῶν, τούς ἥρωας τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, τούς ἐλευθερωτάς τῆς πατρίδος ἡμῶν· ὁ ἄθεος κουμουνισμός ἠθέλησε ἀκόμη νά εἰσαγάγῃ εἰς τήν πίστιν ἡμῶν τήν ἁγίαν, τήν ἀπιστίαν, καί εἰς τήν ὡραῖαν καί δεδοξασμένην πατρίδα μας, τήν διαφθοράν, τόν ἐκφυλισμόν καί τήν ἀκολασίαν.

῎Αλλ᾿ εἰς τό λαμπρόν τοῦτο καί θεάρεστον ἔργον τοῦ καλοῦ Κυβερνήτου μας ὀφείλομεν πάντες να συνδράμωμεν καί λαός καί κλῆρος, καὶ ἄνδρες καί γυναῖκες, καί μικροί και μεγάλοι καί πάσης τάξεως, ἡλικίας και καταστάσεως ἄνθρωποι. Ο Ιερός κλῆρος ὅστις ἀνέκαθεν εἰς τοὺς γενναίους ὑπὲρ τῆς πίστεως καί πατρίδος ἱερούς ἀγώνας ἦτο πρωτοπόρος, πρωταγωνιστής και πρωταθλητής, σήμετον δι᾿ ἐμοῦ τοῦ ἐλαχίστου τῶν ἱερέων καί Πνευματικοῦ πατρός σᾶς προσφέρει τρία ὅπλα ἀκαταμάχητα, ἰσχυρότατα καί κραταιότατα. Τὸ πρῶτον ὅπλον εἶναι ἡ ἀγάπη, τό δεύτερον ἡ πίστις καί τό τρίτον ἡ ἐλπίς. Διὰ τῶν τριῶν τούτων ὅπλων, ἀγαπητά μου καί περιπόθητα τέκνα, θα νικήσετε, θα καταβάλετε καί θά συντρίψετε πάντα ἐχθρόν καί πολέμιον, δρατόν καί ἀόρατον.

Μὲ αὐτά τα τρία ὅπλα, οἱ ἔνδοξοι τοῦ Κυρίου μαθηταί καί ἀπόστολοι, μέ τήν ἀγάπην πρός τόν Θεόν, τήν ἀγάπην πρός τόν πλησίον, πρός ἀλλήλους͵ ἀκόμη καί πρός τούς ἐχθρούς των, μέ τήν πίστιν τὴν ἁγίαν, τήν θερμήν, τήν στεράν καί ἀκλόνητον, καί μέ τήν πρός τόν Θεόν βεβαίαν καί ἀσφαλῆ ἐλπίδα, ἐξεστράτευσαν ἐκ τῆς ῾Ιερουσαλήμ, μέ πρόγραμμα καί σκοπόν νά ὑποτάξουν τήν οἰκουμένην εἰς τόν Χριστιανισμόν. Καί τό κατώρθωσαν 12 μόνον τόν ἀριθμόν, καί ἄλλοι 70, τό ὅλον 82. Καί πῶς τόσον ὀλίγοι κατώρθωσαν τοιοῦτον ὑπεράνθρωπον ἔργον; διά τῶν ὅπλων; οὐχί· διότι ὁ διδάσκαλος καί ἀρχηστράτηγός των δέν τούς ἐπέτρεπε νά κρατοῦν εἰς τάς χεῖρας μήτε ράβδον, μήτε πήραν. Διά χρημάτων; οὐχί· διότι τούς παρήγγειλε νά μή ἀποκτήσουν χρυσόν, ἤ ἄργυρον, μήτε χαλκόν. Διά τῆς σοφίας καί τῆς ἐπιστήμης; οὐχί· διότι οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν ἦταν ἀγράμματοι ἁλιεῖς (ψαράδες). Διά τίνος μέσου τό κατώρθωσαν; Διά τῶν ἀνωτέρω τριῶν ὅπλων τῆς ἀγάπης, τῆς πίστεως καί τῆς ἐλπίδος· δι᾿ ὅ καί καυχώμενοι ἔλεγον· «αὕτη ἐστίν ἡ νίκη ἡ νικήσασα τόν κόσμον, ἡ πίστις ἡμῶν».

Μέ αὐτά τά τρία ὅπλα τά πνευματικά, τήν ἀγάπην, τήν πίστιν καί τήν ἐλπίδα, παρά μέ πολεμικά καί ὑλικά ὅπλα οἱ γενναῖοι πρόγονοι ἡμῶν τό 1821 κατώρθωσαν μία δράξ ἀνδρῶν νά ἐπαναστατήσῃ ἐναντίον μίας μεγάλης αὐτοκρατορίας, τήν ὁποίαν τότε ἔτρεμε ὁλόκληρος ἡ Εὐρώπη, καί νά μᾶς χαρίσῃ τόν καθαρόν ἀέρα τῆς ἐλευθερίας, τόν ὁποῖον ἤδη ἀναπνέομεν.

Μέ αὐτά τά τρία ὅπλα καί σεῖς, ἀγαπητά μου τέκνα, πρῶτον μέ τήν ἀγάπην τήν ὁλόψυχον καί ὁλόκαρδον πρός τόν Παντοδύναμον Θεόν καί Οὐράνιον Πατέρα· τήν ἀγάπην τήν γνησίαν, τήν καθαράν καί ἄδολον πρός ἀλλήλους, πρός τήν πατρίδα, τόν σεπτόν ἡμῶν ῞Ανακτα, τόν Κυβερνήτην καί πρός πάντας. Δεύτερον μέ τήν πίστιν τήν θερμήν, στερεάν καί ἀκλόνητον πρός τόν Θεόν, πρός τήν θρησκείαν, πρός τήν πατρίδα, πρός τόν βασιλέα, πρός τάς ἱεράς μας παραδόσεις, καί τρίτον μέ τήν βεβαίαν ἐλπίδα, ὅτι πᾶν ὅ,τι θελήσετε καλόν θά τό κατορθώσητε καί ὅ,τι ζητήσετε ἀπό τόν οὐράνιόν μας Πατέρα καί Θεόν θά τό ἀποκτήσετε ἀρκεῖ νά εἶναι πρός τό συμφέρον.

Μέ αὐτά τά τρία πνευματικά ὅπλα ἡ ῾Αγία μας Ἐκκλησία, δι᾿ ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ καί εὐτελοῦς, σᾶς προσφέρει καί σᾶς καθοπλίζει, διά νά δυνηθῆτε νά ἐπιτελέσετε μεγάλα, ἔνδοξα καί θαυμαστά ἔργα. Θά τιμήσετε, θά δοξάσετε, θά μεγαλύνετε καί θά καταστήσετε ἔνδοξον καί λαμπράν τήν γλυκείαν μας πατρίδα, θά ἀφήσετε ὄνομα ἔνδοξον καί ἀθάνατον εἰς τάς μετά ταῦτα γενεάς, καί θά λάβετε τόν ἀμαράντινον στέφανον ἐν οὐρανοῖς παρά τοῦ Παντοκράτορος Θεοῦ καί Βασιλέως τῶν ὅλων. ᾿Ανάγκη ὅμως καί νά κοπιάσετε («τά γάρ καλά κόπῳ κτῶνται καί πόνῳ κατορθοῦνται»), «σύν ᾿Αθηνᾷ καί χεῖρα κίνει». Οἱ μπολσεβίκοι τῆς Ρωσίας, καί οἱ ἐρυθροί τῆς ῾Ισπανίας, διότι στεροῦνται τῶν ὅπλων τῆς ἀγάπης, τῆς πίστεως καί τῆς ἐλπίδος, κατέστησαν ἀθλίας καί δυστυχεῖς τάς πατρίδας των. Ἐβεβήλωσαν καί ἐμόλυναν τούς ἱερούς ναούς καί τά ἅγια θυσιαστήρια, κατέσφαξαν ἀγρίως καί ποικιλοτρόπως ἐβασάνισαν καί ἐθανάτωσαν μυριάδας ἀνευθύνων κληρικῶν καί λαϊκῶν. ῎Εχυσαν ποταμούς αἱμάτων ἀθώων καί θά ἀφήσουν εἰς τάς μετά ταῦτα γενεᾶς στίγμα καί αἰώνιον ἀνάθεμα τῆς φαυλότητος, τῆς κακίας καί μοχθηρίας των.

᾿Αλλά «πᾶσα φυτεία ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ Οὐράνιος Πατήρ ἐκριζωθήσεται». Ὁ μπολσεβικισμός καί ὁ κομμουνισμός είναι φυτεία τοῦ σατανᾶ, διότι στερεῖται τῆς ἀγάπης, τῆς πίστεως, τῆς ἐλπίδος, ἑπομένως ταχέως θά ἐκριζωθῇ.

Οἱ ἐρυθροί τῆς Ἱσπανίας ἤρχισαν νά ξεκλονίζωνται καί νά ἐκριζοῦνται· τήν ὁμοίαν τύχην θά ὑποστοῦν συντόμως καί οἱ τούτων ἀδελφοί ἄθεοι μπολσεβίκοι τῆς Ρωσίας. ῎Ας καυχῶνται ὅσον θέλουν, «πᾶσα φυτεία, ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ Οὐράνιος Πατήρ ἐκριζωθήσεται». Ὑμεῖς, ὦ τέκνα μου ἀγαπητά, ἐστέ φυτεία τοῦ Οὐρανίου μας Πατρός Θεοῦ, ὡς ἄνθη εὐώδη καί δένδρα ἀγλαόκαρπα, μέ τήν εὐωδίαν τῶν ἀρετῶν σας καί μέ τούς καρπούς τῶν καλῶν σας ἔργων μέλλετε (ἄν θέλετε) νά εὐωδιάσετε καί νά ὠφελήσετε ὄχι μόνον τήν πατρίδα μας ἀλλά καί τήν ὑφήλιον ἅπασαν.

Προσέξατε ὅμως, μή φυτρώσουν εἰς τήν καλήν ταύτην φυτείαν ἄκανθοι καί τρίβολοι. Ἐάν τις εἰς τήν φυτείαν φανεῖ φθονερός, δόλιος, ἀσεβής, βλάσφημος, ἄπιστος, προδότης, φαῦλος, αἰσχρός, ἐἀν δέν διορθοῦται, ἄς ἐκριζοῦται ὡς ἄκανθα, καί ἄς ἀποβάλλεται καί ἄς χωρίζεται ὡς ψωραλέον πρόβατον, ἵνα μή μεταδώσῃ τήν λύμην καί εἰς ἄλλους. Μικρά ζύμη ὅλον τό φύραμα ζυμεῖ. Ὑμεῖς ἐστέ μικρά ζύμη· ἐάν κατασταθῆτε ζύμη καλή, ζύμη ἀληθείας, εἰλικρινείας, ταπεινοφροσύνης, δικαιοσύνης, πίστεως, ἀρετῆς, ἐγκρατείας, σωφροσύνης, ὑπομονῆς, ἀγάπης, φιλαδελφίας, ὅλον τό φύραμα, τουτέστιν, ὅλον τό ἔθνος, σύν τῷ χρόνῳ, θά τό καταστήσετε καλήν ζύμην.

Εὔχομαι ὅπως ἡ χάρις τοῦ Παντοδυνάμου Θεοῦ καί Πατρός, ἐνισχύση, ἐνδυναμώση, κραταιώση, ὁδηγήση καί φωτίσῃ τάς ψυχάς, τάς διανοίας καί καρδίας ὑμῶν εἰς τόν καλόν τῆς ἀρετῆς ἀγῶνα καί λάμψουν τά καλά σας ἔργα ὡς ἥλιος εἰς τά πέρατα τῆς Οἰκουμένης, ἵνα βλέποντες οἱ ἄνθρωποι δοξάσουν τόν Πατέρα τόν ἐν Οὐρανοῖς. Καί ἴδωμεν πάντες ἡμέρας ἀγαθάς, ἴδωμεν τήν πατρίδα μας δεδοξασμένην καί τετιμημένην, τήν πίστιν μας αὐξανομένην καί κραταιουμένην, καί γίνωμεν οἱ πάντες μία ποίμνη μέ ἕνα ποιμένα τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, τόν ἀληθῆ καί καλόν ποιμένα, τόν ἀρχηγόν καί θεμελιωτήν τῆς πίστεως ἡμῶν· οὗ ἡ δόξα, τό κράτος, ἡ τιμή καί ἡ προσκύνησις εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.


σ. 72-76 – Όσιος Φιλόθεος Ζερβάκος Β’ (Ορθόδοξος Κυψέλη)

Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος. Το πνεύμα της αποστασίας στους έσχατους καιρούς.

«Μή τις ὑμᾶς ἐξαπατήσῃ κατὰ μηδένα τρόπον, ὅτι ἐὰν μὴ ἔλθῃ ἡ ἀποστασία πρῶτον καὶ ἀποκαλυφθῇ ὁ ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας, ὁ υἱὸς τῆς ἀπωλείας, ὁ ἀντικείμενος καὶ ὑπεραιρόμενος ἐπὶ πάντα λεγόμενον Θεὸν ἤ σέβασμα, ὥστε αὐτὸν εἰς τὸν ναὸν τοῦ Θεοῦ καθίσαι, ἀποδεικνύντα ἑαυτὸν ὅτι ἐστὶ Θεός» (Β’ Θεσ. β’ 3-4).

Ο Απόστολος ὁμιλεῖ σαφῶς περὶ τῆς Ἀποστασίας, ἡ ὁποία θὰ συμβεί στὶς ἔσχατες ἡμέρες, πρὶν ἀπὸ τὴν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου. Περὶ αὐτῆς ἀναφέρεται καὶ σὲ ἄλλες Ἐπιστολές του. Στὴν Πρώτη πρὸς Τιμόθεον γράφει: «Τὸ δὲ Πνεῦμα ῥητῶς λέγει ὅτι ἐν ὑστέροις καιροῖς ἀποστήσονταί τινες τῆς πίστεως, προσέχοντες πνεύμασι πλάνοις καὶ διδασκαλίαις δαιμονίων» (Α’ Τιμ. δ’ 1).

Ὁμοίως γράφει ὁ αὐτὸς στὴν Β’ Τιμ. γ’ 1 καὶ ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Πέτρος στὴν Β’ Πέτρ. γ’ 1. Ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Ἰούδας μαρτυρεῖ, ὅτι ὅλοι οἱ Ἀπόστολοι ὡμίλησαν περὶ αὐτοῦ μὲ τὸν ἴδιο τρόπο: «Μνήσθητε τῶν ρημάτων τῶν προειρημένων ὑπὸ τῶν ἀποστόλων καὶ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅτι ἔλεγον ὑμῖν ὅτι ἐν ἐσχάτῳ χρόνῳ ἔσονται ἐμπαῖκται κατὰ τὰς ἑαυτῶν ἐπιθυμίας πορευόμενοι τῶν ἀσεβειῶν. Οὗτοί εἰσιν οἱ ἀποδιορίζοντες, ψυχικοί, Πνεῦμα μὴ ἔχοντες» (Ἰούδ. 17-19).

Καὶ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος προεῖπε, ὅτι στὸ τέλος τοῦ κόσμου «πολλοὶ ψευδοπροφῆται ἐγερθήσονται καὶ πλανήσουσι πολλούς, καὶ διὰ τὸ πληθυνθῆναι τὴν ἀνομίαν ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν» (Ματθ. κδ’ 11-12), καὶ ὅτι ὅταν θὰ ἔλθη «ἆρα εὑρήσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς;» (Λουκ. ιη’ 8).

Σύμφωνα μὲ αὐτὲς τὶς διαβεβαιώσεις, διαγράφεται στὸν νοῦ μας μία ἐντελῶς ἀπογοητευτικὴ εἰκόνα τῆς ἠθικοθρησκευτικῆς καταστάσεως τῶν ἀνθρώπων τοῦ ἐσχάτου καιροῦ. Τὸ Εὐαγγέλιο θὰ εἶναι γνωστὸ σὲ ὅλους. Καὶ ἕνα μὲν μέρος τοῦ κόσμου θὰ μείνει στὴν ἀπιστία, τὸ ἄλλο δὲ μέρος θὰ δημιουργήσει κυρίως αἱρέσεις, ποὺ δὲν θὰ ἀκολουθοῦν τὴν θεοπαράδοτη διδασκαλία καὶ θὰ κτίζουν μία δική τους πίστη βασισμένη στὴν δική τους φαντασία, ἄν καὶ [φαινομενικὰ στηριγμένη] στὴν βάση τῶν λόγων τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Αὐτὲς οἱ αὐτο-επινοημένες πίστεις θὰ γίνονται ἀναρίθμητες.

Τὴν ἀρχή τους ἔθεσε ὁ Πάπας. Συνέχισαν τὸ ἔργο του ὁ Λούθηρος καὶ ὁ Καλβῖνος. Τὸ θεμέλιο, τὸ ὁποῖο ἔθεσαν αὐτοί, τὴν προσωπικὴ δηλαδὴ ἐπίτευξη τῆς πίστεως μόνον ἐπὶ τῆς Γραφῆς, ἔδωσε ἰσχυρὴ ὤθηση γιὰ τὴν ἐπινόηση πίστεων. Καὶ τώρα [δεύτερο μισὸ τοῦ ΙΘ’ αἰ.] ὑπάρχουν πάρα πολλὲς Ὁμολογίες, οἱ ὁποῖες θὰ γίνουν περισσότερες. Κάθε κράτος θὰ ἔχει τὴν δική του πίστη, ὕστερα κάθε νομός, κάθε πόλη καὶ στὸ τέλος πιθανὸν κάθε μυαλὸ θὰ ἔχει τὴν δική του ὁμολογία. Διότι ὅταν οἱ ἄνθρωποι δὲν δέχονται τὴν θεοπαράδοτη πίστη, φτιάχνουν τὴν δική τους, διαφορετικὰ δὲν γίνεται. Καὶ ὅλοι θὰ ὀνομάζονται «Χριστιανοί».

Ἕνα μόνον μέρος θὰ κρατήσει τὴν γνήσια πίστη, ὅπως τὴν παρέδωσαν οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ τὴν διατηρεῖ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία. Ἀλλὰ καὶ ἀπὸ αὐτοὺς οἱ περισσότεροι θὰ εἶναι Ὀρθόδοξοι μόνον κατ΄ ὄνομα. Στὴν καρδιά τους ὅμως δὲν θὰ ἔχουν τὴν τάξη (κατάσταση/ διάθεση), τὴν ὁποίαν ἀπαιτεῖ ἡ πίστη, διότι θὰ ἔχουν ἀγαπήσει τὸν παρόντα αἰῶνα. Αὐτὸς θὰ εἶναι ὁ εὐρύτατος χῶρος τῆς ἀποστασίας. Παντοῦ θὰ εἶναι ἀκουστὸ τὸ ὄνομα Χριστιανός. Παντοῦ θὰ ὑπάρχουν Ναοὶ καὶ ἱερὲς Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ ὅλα αὐτὰ θὰ εἶναι μόνον στὴν ἐπιφάνεια. Ἐντὸς αὐτῶν θὰ ὑπάρχη τελεία ἀποστασία. Στὸ ἔδαφος αὐτὸ θὰ γεννηθῆ καὶ θὰ αὐξηθῆ ὁ Ἀντίχριστος, μὲ τὸ πνεῦμα τῆς ἐπιφανειακότητας, χωρὶς τὴν οὐσία τοῦ πράγματος.

… Δεν θὰ τοποθετήσουν τὴν εἰκόνα τοῦ Θηρίου καὶ στοὺς ναούς; Ἐννοεῖται, ὅτι ἐφ΄ ὅσον θὰ γίνει εὐρυτάτη ἀποστασία ἀπὸ τὸν Χριστιανισμό, μαζὶ μὲ τοὺς Χριστιανοὺς θὰ καταλάβουν καὶ τοὺς ναούς, ὥστε σὲ αὐτοὺς θὰ εἶναι ἀδύνατον πλέον νὰ παραμείνει ἡ τάξη καὶ ἡ κατάσταση τῶν Χριστιανῶν. Ἑπομένως, θὰ τοποθετήσουν κάτι νέο, σύμφωνα μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ νέου θεοῦ. Καὶ πρῶτα ἀπ΄ ὅλα τοῦτο σημαίνει τὴν ἐνθρόνιση τοῦ Ἀντιχρίστου στὸν ναό. Ὅπου αὐτὸς θὰ ἐμφανισθεί προσωπικῶς, ἐκεῖ καὶ θὰ ἐνθρονισθεί σὰν θεός.

Ελληνική Πατρολογία